Transvaal
From Wikipedia, the free encyclopedia
Transvaal is die informele naam vir een van die onafhanklike republieke wat deur die Voortrekkers tydens die 19de eeu gestig is en amptelik as Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) bekend gestaan het. Ná 1910 vorm Transvaal, wat in die noordooste van Suid-Afrika lê, een van die vier provinsies van die Unie van Suid-Afrika en sedert 1961 een van die vier provinsies van die Republiek van Suid-Afrika.
| |||||
| |||||
| Volkslied: Kent gij dat Volk | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Pretoria 25°45′S 28°11′O | ||||
| Taal/Tale | Afrikaans, Nederlands, Engels | ||||
| Godsdiens | Nederduits Gereformeerde Kerkfamilie, Anglikaanse Kerk | ||||
| [[Regering|]] | Nie gespesifiseer nie | ||||
| Wetgewer | Transvaal-provinsiale Raad | ||||
| Historiese tydperk | Unie van Suid-Afrika | ||||
| - Stigting van die Unie van Suid-Afrika | 31 Mei 1910 | ||||
| - Einde van Apartheid | 27 April 1994 | ||||
| Bevolking | |||||
| - 1991 skatting | 9 491 265 | ||||
| Geldeenheid | Suid-Afrikaanse Pond (1910–1961) Suid-Afrikaanse Rand (1961–1994) | ||||
Transvaal is sowel in landboukundige asook in mynboukundige opsig 'n skatkamer. Sy uitgestrekte plase en sy mynbounywerheid lewer 'n groot bydrae tot Suid-Afrika se bruto binnelandse produk. Teen die suidelike rand van die Transvaalse Hoëveld lê Suid-Afrika se belangrikste nywerheidsgebied, die Witwatersrand.
Ná die algemene verkiesing van 1994 is die administratiewe verdeling van Suid-Afrika verander en die provinsie Transvaal ontbind. Op sy grondgebied het vier nuwe provinsies ontstaan: Gauteng (aanvanklik die P.W.V. genoem), Noordwes, Limpopo en Mpumalanga. Die naam Transvaal word nog steeds gebruik om na die oorspronklike geografiese gebied te verwys.
Transvaal beslaan die noord-oostelike deel van Suid-Afrika en was begrens deur die voormalige Kaapprovinsie, die Oranje-Vrystaat, Natal, Zimbabwe, Mosambiek, Swaziland (hernoem na Eswatini in 2018) en Botswana.
Die ooste van Transvaal is deur die subtropiese Laeveld met sy kenmerkende bosse en grasvlaktes oorheers. Van Suid-Afrika se bekendste reservate soos die Nasionale Krugerwildtuin lê in dié gebied.
Die noorde en dele van die westelike Transvaal spog met ou inheemse bosse, magtige bergreekse en uitgestrekte vlaktes. Die Hoëveld met sy grasvlaktes is 'n groot plato in die suid-weste. Die Witwatersrand met sy belangrike mynboubedryf en nywerhede lê suid van Pretoria.
Transvaal het 'n aantal groot riviere. Die Vaalrivier het die grenslyn tussen die provinsie en die Oranje-Vrystaat gevorm. Die Vaaldam voorsien die gebied van Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging (hernoem na Gauteng in Des. 1994) met water en is ook 'n gewilde ontspanningsgebied vir onder meer watersportgeesdriftiges. Op 'n aantal eilande in die Vaalrivier is vakansieoorde opgerig. Ander groot riviere is die Limpopo en sy sytak die Olifantsrivier, asook twee verskillende Krokodilriviere: een in die ooste van Transvaal en een in die weste, 'n voorloper van die Limpopo.
Stigting van die Zuid-Afrikaansche Republiek
Die Voortrekkers het die gebied oorkant die Vaalrivier en suid van die Limpoporivier in die 19de eeu Transvaal genoem. Hier het hulle ook Voortrekkers gevestig, wat teen die begin van die veertigerjare van die 19de eeu uit Natal verdryf is, en klein onafhanklike republieke gestig soos byvoorbeeld dié in Potchefstroom, wat saam met Winburg die kortstondige Republiek Winburg-Potchefstroom gevorm het.
Met die Verdrag van Sandrivier het die Britse koloniale owerhede in 1852 die onafhanklikheid van die Zuid-Afrikaansche Republiek erken, waarin 'n aantal kleiner Boererepublieke in die Transvaal-gebied verenig is, en twee jaar later ook die Oranje-Vrystaat. Potchefstroom is as die eerste administratiewe hoofstad van die ZAR gekies. In 1855 is 'n nuwe regeringsetel teen die Apiesrivier gestig en ter ere van die Voortrekkerleier Andries Pretorius Pretoria genoem.
In die tydperk tussen 1854 en 1872 is 'n aantal pogings onderneem om die ZAR en die Oranje-Vrystaat te verenig. Hulle was egter weens politieke geskille nie suksesvol nie.
Die Transvalers het nie slegs 'n onafhanklike republiek gehad nie, maar het ook die Nederduitsch Hervormde Kerk (NH Kerk) gestig, wat onafhanklik was van die Nederduits Gereformeerde Kerk (NG Kerk) in die Kaapkolonie. Die Transvalers het vir jare lank geprobeer om predikante uit Holland te verkry, maar die pogings was tevergeefs. As gevolg hiervan het die NH Kerk uiteindelik besluit om weer aan te sluit by die Kaapse sinode van die NG Kerk. Die Kaapse sinode het hierdie versoek goedgekeur, maar net voordat die Transvalers ingestem het met die voorwaardes, het hulle berig gekry dat 'n proponent, ds. Dirk van der Hoff, op pad was na die Transvaal. Ds. Van der Hoff is gelegitimeer deur ds. Abraham Faure, namens die Kaapse Kerk, en op Potchefstroom bevestig tot die amp deur 'n ouderling in die NH Kerk.
Die Nederduits Hervormde Kerk was die staatskerk van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Slegs lede van die NH Kerk mog dien in die volksraad, en die kerk het geldelike steun uit die staatskas verkry. Slegs ander kerke waarvan die leer ooreengekom met dié van die Heidelbergse Kategismus is toegelaat.
Die yl bevolkte Zuid-Afrikaansche Republiek en Oranje-Vrystaat was patriargale, plattelandse gebiede, wat afgesny was van die politieke en maatskaplike ontwikkelinge in Europa en slegs oor 'n rudimentêre infrastruktuur beskik het. In 1877 het die Britte die ZAR geannekseer en beweer dat die republiek nie in staat sou wees om homself te regeer of die opstandige Swart stamme in bedwang te hou nie.
Op 16 Desember 1880 het die Eerste Vryheidsoorlog begin, waarin die ZAR na slegs twee maande by die Slag van Majuba 'n oorwinning oor die Britte behaal het. Die republiek het aanvanklik weer selfregering gekry en later, in 1884, ook sy onafhanklikheid herwin. In 1883 het Paul Kruger President van die ZAR geword.
Die goudstormloop aan die Witwatersrand
Met die ontdekking van die goudvelde aan die Witwatersrand in 1886 het 'n groot aantal buitelanders na die gebied gestroom, en in dieselfde jaar is die myndorp Johannesburg sowat vyftig kilometer suid van Pretoria gestig. In die volgende dekade het die politieke spannings tussen die "uitlanders" in Johannesburg en die regering van die ZAR steeds gegroei, aangesien die ZAR se owerhede nie bereid was om stemreg aan die oorwegend Engelstalige bewoners van Johannesburg te verleen nie. Sowat een derde van die 200 000 Blankes in die ZAR was destyds buitelanders. Cecil Rhodes, die Eerste Minister van die Kaapkolonie, en President Paul Kruger was die groot politieke teenspelers van hierdie tydperk.
Die Britse Ryk se belangstelling in die ZAR was aan die ekonomiese belangrikheid van die gebied te danke wat binne twaalf jaar ná die ontdekking van goud reeds 'n kwart van die wêreld se jaarlikse produksie van hierdie edelmetaal opgelewer het – en aan die destydse goudstandaard waarop die internasionale monetêre stelsel berus het. Die Suid-Afrikaanse goud wat nou op die wêreldmark beskikbaar was het die goudbasis van die monetêre stelsel net soos die geldvoorraad aansienlik uitgebrei sonder dat die inflasionêre druk toegeneem het.
Transvaalse goud is op die Londense staafgoudmark verhandel, en Suid-Afrikaanse mynboumaatskappye het in die Britse hoofstad oor 'n uitgebreide netwerk van makelaars, assuransie-, suiwerings- en bemarkingsfasiliteite vir hul goud beskik. Die edelmetaal het 'n ingewikelde rol in die internasionale goudstandaard en by die Bank van Engeland se finansiële moeilikhede begin speel.
Die Tweede Vryheidsoorlog
'n Grensvoorval, wat deur Rhodes en sy medepligtiges opsetlik veroorsaak is, het in 1899 die aanleiding tot die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog gegee, waarin 35 000 Boere teen 'n oormag van 450 000 Britse soldate geveg het. Ondanks die hewige verset van Boerevegters en die suksesvolle guerilla-taktiek van die Boeregenerale Christiaan de Wet en Koos de la Rey, wat destyds wêrelwyd vir opwinding gesorg het, het die Britte onder meer danksy hulle beleid van "verskroeide aarde" en die gebruik van konsentrasiekampe, waarin 26 000 vroue en kinders en 'n onbekende aantal Swart plaaswerkers omgekom het, daarin geslaag om die oorlog uiteindelik te wen. Met die Vrede van Vereeniging, wat in 1902 gesluit is, is die Boererepublieke uiteindelik deur die Britse kroon geannekseer.
In 1910 het Transvaal een van die vier provinsies van die nuutgestigte Unie van Suid-Afrika geword. Die politieke prys, wat die Engelstalige element van die Blanke bevolking destyds heel bereidwillig betaal het vir die politieke versoening met die Boerebevolking, was die rassebeleid van Apartheid, wat uit die patriargale maatskaplike strukture van die Boererepublieke voortgespruit en nou dekades lank die binnelandse beleid van Suid-Afrika oorheers het.
Ná die algemene demokratiese verkiesing in Mei 1994 is Transvaal verdeel in die nuwe administratiewe provinsies Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging (in Des. 1994 hernoem na Gauteng), Noordwes, Oos-Transvaal (sedert 1995 Mpumalanga) en Noordelike Provinsie (hernoem in 2001 na Limpopo).
 |
Sien Transvaal in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
- Van-Helten, Jean-Jacques: Empire and High Finance: South Africa and the International Gold Standard 1890–1914. In: The Journal of African History, volume 23, nommer 4 (1982), bl. 529-548
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
