Occitán biarnés
From Wikipedia, the free encyclopedia
O biarnés[1] (en occitán bearnés u biarnés) ye o nombre dau a o dialecto gascón de l'occitán fablau en o Biarn. L'uso d'un nombre especifico pa o biarnés responde a la importancia historica d'a rechión d'o Biarn, un un vizcondau que se tornó en un prencipau sobirano baixo o mandato de Gastón Fébus. Dende a metat d'o sieglo XIII dica a Revolución francesa, o biarnés estió a luenga administrativa y churidica d'iste territorio, asinas como d'os países que en yeran ligaus: Navarra, Sola y Foix. A ortografía standardizada definida por os documentos administrativos y chudicials fue adoptada difuera d'as mugas d'o Biarn, no nomás en a parti de Gascunya, sino tamién en bels territorios bascos.
Biarnés Bearnés | |
---|---|
Variedaz de l'occitán | |
En narancha arias de parla biarnesa | |
Localización cheografica | |
Estau | {{{estau}}} |
País | {{{país}}} |
Rechión | {{{rechión}}} |
Parlau en | Biarn |
Lugars principals | Pau, Aulorón |
Atras denominacions | {{{atras denominacions}}} |
Charradors | |
Oficial en | {{{oficial}}} |
Reconoixiu en | {{{reconoixiu}}} |
Regulau por | |
Vitalidat | |
Escritors principals | |
Rasgos dialectals | |
Clasificación lingüistica | |
Indoeuropea | |
Codigos | |
ISO 639-1 | oc (occitán) |
ISO 639-2 | oci (occitán) |
ISO 639-3 | oci |
SIL | oci |
L'idioma francés exerció una creixient influyencia en o Biarn dende metat d'o sieglo XVI, debiu a la suya anexión como provincia francesa en 1620. L'uso d'o biarnés como idioma institucional remató con a Revolución, estando dende alavez o suyo uso limitau a la cultura popular. Cyprien Despourrins, Xavier Navarrot y Alexis Peyret, por eixemplo, dioron vida a o biarnés a traviés d'as suyas obras. Dende a segunda metat d'o sieglo XIX dica a primera metat d'o sieglo XX, o biarnés fue standardizau, particularment por Vastin Lespy, Simin Palay y Jean Bouzet.
O biarnés continó estando a luenga mayoritaria entre o pueblo biarnés en o sieglo XVIII. No ye dica a segunda metat d'o sieglo XIX cuan o suyo uso prencipia a decayer en favor d'o francés. A escuela francesa dentro en conflicto dreito con l'uso d'as luengas rechionals en o zaguer tercio d'o sieglo XIX y dica a primera metat d'o sieglo XX, causando un claro declin en a transmisión d'o biarnés entre as familias a partir d'os anyos 1950. Como reacción, se creya a primera calandreta en Pau en 1980, permitindo que a luenga tornase a la educación. O numero de parlants de biarnés ye dificil d'estimar; una encuesta de 2008 deciba que entre un 8 y un 15% d'a población charraba biarnés, pendendo d'a definición que se fese. Actualment o biarnés/gascón ye clasificau como luenga en periglo d'extinción por a Unesco.