Һүҙ
телдең төп структур берәмектәренең береһе / From Wikipedia, the free encyclopedia
Һүҙ — телдең төп структур берәмектәренең береһе, объекттарҙы, уларҙың сифаттарын һәм үҙенсәлектәрен, үҙ-ара тәьҫир итешеүен, шулай уҡ кеше күҙаллауы буйынса барлыҡҡа килгән уйҙырма һәм абстракт төшөнсәләрҙе атауға хеҙмәт итә.
- Өндәр теҙмәһенән тороп ысынбарлыҡтағы берәй предметты, күренеште, төшөнсәне аңлатҡан телмәр берәмеге. Һүҙҙең мәғәнәһе. Һүҙ яһалышы.
- Грамматикала терминдар составында ҡулланыла. Инеш һүҙ. өндәш һүҙ. Ярҙамлыҡ һүҙ. Яһалма һүҙ.
- Ике арала йәки халыҡ алдында һөйләнгән хәбәр. Ҡаты һүҙ. Һүҙ һөйләү. Һүҙ әйтеү. Йылы һүҙ йән аҙығы. (Эйтем.)
- Кем йәки ниҙер хаҡында халыҡ араһында йөрөгән төрлө хәбәр. Һүҙ ишетеү. Һүҙ йөрөтөү. Яҡшы һүҙ йөрөү.
- Ниҙер хаҡындағы вәғәҙә. Һүҙ биреү. Һүҙ ҡуйышыу. Һүҙҙә тороу. 6. Талаш, әрләш. Һүҙгә килешеү. Юҡтан һүҙ сығарыу
.[1].
Һүҙ структураһын эҙләп, хәҙерге фән морфология тип аталған үҙ аллы тармаҡ булдырған. Грамматик мәғәнәһе буйынса һүҙҙәр һүҙ төркөмдәренә бүленә:
- Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре— лексик мәғәнәгә эйә булған һәм һөйләмдең ниндәйҙер киҫәге булып килә алған һүҙҙәр — исем, сифат, һан, алмаш, ҡылым, рәүеш, мөнәсәбәт һүҙҙәр.
Лексик мәғәнә яғынан лексикология, семантика, һүҙ формалашыуы, этимология һәм стилистика үҫеше буйынса классификациялана.
Тарихи күҙлектән ҡарағанда, телдең һүҙлек составын тәшкил иткән һүҙҙәр, ғәҙәттә, төрлө сығышлы, үҙаллы һүҙҙәрҙең килеп сығышын тергеҙергә һәләтле терминология һәм этимология предметтарының ҡушылыуы фундаменталь тикшеренеүҙәр өсөн айырыуса перспективалы булып китә.
Фәнни ҡулланыуҙа «һүҙ» төшөнсәһе тел ғилеменең төп төшөнсәһе (аксиомаһы) булып тора. Был төшөнсәнең барлыҡ кинәйәле ҡулланылышы уның кеше эшмәкәрлегенең башҡа өлкәләрендә лә ҡулланылыуына миҫал булып тора. Автор йә үҙ фекеренә тейешле билдә таба алмай, йә яңы билдәләмә индереүҙе кәрәкһеҙ тип һанай. Тимәк, был билдәләмәне теләһә ниндәй күсмә мәғәнәлә ҡулланыу дөйөм аралашыу теле тип һаналырға тейеш, ул грамоталылыҡтан һәм дөйөм белем кимәленән бер ни тиклем тайпылыштарға мөмкинлек бирә. Ҡағиҙә булараҡ, бындай ихтыяж субъектив йәки эмоциональ телмәрҙе кеше тормошоноң айырылғыһыҙ өлөшө итеп күрһәткәндә барлыҡҡа килә.