είδος θηλαστικού From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο ευρωπαϊκός βίσονας (επιστημονική ονομασία: Bison bonasus, στα ελληνικά Βίσων ο βόνασος), γνωστός και ως βόνασος, είναι είδος βίσονα το οποίο απαντάται στην Ευρασία. Είναι ένα από τα δύο σωζόμενα ήδη βίσωνα, μαζί με τον αμερικανικό βίσωνα. Στο παρελθόν υπήρχαν τρία υποείδη, αλλά μόνο ένα επιβιώνει σήμερα.
| Ευρωπαϊκός βίσονας | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ευρωπαϊκός βίσων (βόνασος) στο δάσος Μπιαλοβιέζα (Πολωνία) | ||||||||||||||||||
| Κατάσταση διατήρησης | ||||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||||
| Βίσων ο βόνασος Bison bonasus (Λινναίος, 1758) | ||||||||||||||||||
 Γεωγραφική κατανομή, με αυτή του Ολόκαινου με κίτρινο, του ύστερου Μεσαίωνα με σκούρο γκρι και των αρχών του 20ού αιώνα με κόκκινο | ||||||||||||||||||
| Υποείδη | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Οι ευρωπαϊκοί βίσωνες κυνηγήθηκαν μέχρι το σημείο της εξαφάνισής του στην φύση στις αρχές του 20ού αιώνα, και τα τελευταία άγρια ζώα του υποείδους B. b. bonasus πυροβολήθηκαν στο δάσος Μπιαλοβιέζα (στα σημερινά όρια Πολωνίας-Λευκορωσίας) το 1921, ενώ του B. b. caucasus στον βορειοδυτικό Καύκασο το 1927.[2] Το τρίτο υπόειδος (B. b. hungarorum) είχε εξαφανιστεί στις αρχές του 19ου αιώνα. Από τότε έχουν επανεισαχθεί από ζώα σε αιχμαλωσία σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όλα απόγονοι του βίσωνα του δάσους Μπιαλοβιέζα και της ευρωπαϊκής πεδιάδας. Έχουν λίγους θηρευτές (πέρα από τους ανθρώπους), με σποραδικές αναφορές τον 19ο αιώνα επιθέσεων από λύκους και αρκούδες. Σήμερα απαντούν σε δάση.
Το 1996, η Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN) ταξινόμησε τον ευρωπαϊκό βίσωνα ως σε κίνδυνο. Το καθεστώς του από τότε έχει αλλάξει σε ευάλωτο.
Ο ευρωπαϊκός βίσονας είναι το βαρύτερο σωζόμενο άγριο ζώο στην Ευρώπη: ένας τυπικός ευρωπαϊκός βίσωνας έχει μήκος 2,1 με 3,5 μέτρα, χωρίς να προσμετράται η ουρά, μήκους 30 με 80 εκατοστών, και ύψος 1,6 με 1,95 μέτρα. Κατά τη γέννησή τους, τα μοσχαράκια είναι μικρά, ζυγίζοντας 15 με 35 κιλά. Στους ελεύθερους πληθυσμούς στο δάσος Μπιαλοβιέζα της Λευκορωσίας και της Πολωνίας, η μάζα των ενηλίκων (ηλικία άνω των 6 ετών) είναι κατά μέσο όρο 634 κιλά στα αρσενικά, με εύρος 400 με 920 κιλά, και 424 κιλά στα θηλυκά, με εύρος 300 με 540 κιλά.[4][5] Περιστασιακά, οι μεγάλοι βίσωνες μπορεί να ζυγίζουν περισσότερα από 1.000 κιλά.[6][7]
Κατά μέσο όρο, είναι ελαφρώς ελαφρύτερη αλλά ψηλότεροι στο ακρώμιο από τους αμερικανικούς βίσωνες. Συγκριτικά με το αμερικανικό είδος, ο βόνασος έχει κοντύτερο τρίχωμα στο λαιμό κεφάλι, αλλά μακρύτερη ουρά και κέρατα.
Ο ευρωπαϊκός βίσονας είναι αγελαίο ζώο, το οποίο ζει σε μικτές ή με μόνο αρσενικά ομάδες. Οι μικτές ομάδες αποτελούνται από ενήλικα θηλυκά, μοσχαράκια, νεαρά άτομα ηλικίας 2-3 ετών και νεαρά αρσενικά. Το μέγεθος της αγέλης εξαρτάται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όμως το μέσο μέγεθός των αγέλων είναι οχτώ με 13 άτομα. Τα κοπάδια που αποτελούνται μόνο από αρσενικά είναι μικρότερα από τις μικτές αγέλες. Οι αγέλες του ευρωπαϊκού βίσονα δεν αποτελούν οικογενειακές μονάδες. Διαφορετικά κοπάδια αλληλεπιδρούν συχνά, συνδυάζονται και μετά διασπώνται, ανταλλάζοντας μέλη.[8]
Η έκταση που ελέγχει κάθε αρσενικό εξαρτάται από την ηλικία, με τα νεαρά αρσενικά ανάμεσα σε 5 και 6 να σχηματίζουν μεγαλύτερες περιοχές από τα γηραιότερα αρσενικά. Οι βίσονες δεν υπερασπίζονται την περιοχή τους και αυτές τείνουν να αλληλοκαλύπτονται, ιδίως κοντά σε πηγές νερού και λιβάδια.[8]
Η εποχή οργασμού είναι ανάμεσα στον Αύγουστο και τον Οκτώβριο. Τα αρσενικά ηλικίας 4-6 ετών, αν και σεξουαλικώς ώριμα, εμποδίζονται να ζευγαρώσουν από τα γηραιότερα αρσενικά. Η περίοδος κύησης είναι 264 μέρες και συνήθως γεννιέται ένα μικρό τη φορά.[8]
Κατά μέσο όρο, τα αρσενικά έχουν βάρος 27,6 κιλά στη γέννηση και θηλυκά 24,2 κιλά. Η μάζα των αρσενικών αυξάνει αναλογικά μέχρι την ηλικία των 6 ετών, ενώ στα θηλυκά η αύξηση της μάζας είναι εντονότερη το πρώτο τους χρόνο, αλλά ο αριθμός ανάπτυξης είναι συγκριτικά χαμηλότερος σε σχέση με τα αρσενικά στην ηλικία 3-5. Τα αρσενικά γίνονται σεξουαλικώς ώριμα στην ηλικία των δύο ενώ τα θηλυκά στην ηλικία των τριών ετών.[8]
Οι ευρωπαϊκοί βίσονες ζουν μέχρι την ηλικία των 30[9] ετών σε αιχμαλωσία, αλλά στη φύση το προσδόκιμο ζωής τους είναι μικρότερο. Τα παραγωγικά αναπαραγωγικά χρόνια στα θηλυκά είναι από 4 έως τα 20 χρόνια τους και στα αρσενικά μόνο ανάμεσα στα έξι με δώδεκα.
Η δίαιτα του ευρωπαϊκού βίσονα αποτελείται κυρίως από γρασίδι, αλλά μπορούν επίσης να φάνε καρπούς και φύλλα. Τους καλοκαιρινούς μήνες, ένα ενήλικο αρσενικό μπορεί να καταναλώσει 32 κιλά τροφής της ημέρα.[10] Οι βίσονες στο δάσος Μπιαλοβιέζα ταΐζονται παραδοσιακά με σανό το χειμώνα για αιώνες, και μεγάλα κοπάδια μαζεύονται για να το φάνε.[10] Ο ευρωπαϊκός βίσονας χρειάζεται νερό κάθε μέρα και το χειμώνα μπορούν να σπάσουν τον πάγο με τις οπλές τους.[11] Αν και συνήθως αργοκίνητοι, είναι ιδιαίτερα ευκίνητοι και μπορούν να υπερπηδήσουν ρέματα πλάτους τριών μέτρων ή φράχτες ύψους δύο μέτρων χωρίς φόρα.[11][12]
Ιστορικά, το ενδιαίτημα του ευρωπαϊκού βίσονα περιλάμβανε όλες τις πεδιάδες της Ευρώπης, από το Μασίφ Σεντράλ μέχρι τον Βόλγα και τον Καύκασο, ακόμη και στο ασιατικό κομμάτι της σημερινής Ρωσίας. Η κατανομή του μειώθηκε από την αποψίλωση των δασών. Ο Αριστοτέλης περιγράφει το ζώο, όπου το αποκαλεί βόνασο, τον 4ο αιώνα π.Χ.[13] Οι τελευταίες αναφορές για την ύπαρξη του βίσονα στη μεταβατική περιοχή μεσογειακής/ηπειρωτικής ζώνης στα Βαλκάνια, στα σημερινά σύνορα Ελλάδας, Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας γίνονται τον 3ο αιώνα μ.Χ. από τον Οππιανό και τον Κλαύδιο Αιλιανό.[14][15] Ο πληθυσμός στη Γαλλία εξαφανίστηκε τον 8ο αιώνα μ.Χ. και στη νότια Σουηδία τον 11ο αιώνα. Οι πληθυσμοί στις Αρδέννες και τα Βόσγια όρη επέζησαν μέχρι τον 15ο αιώνα.[8] Μέχρι τον πρώιμο Μεσαίωνα, ο βόνασος επιζούσε στις δασώδεις στέπες ανατολικά των Ουραλίων, στα όρη Αλτάι. Το βόρειο όριο της κατανομής του ήταν περίπου στον 60ό παράλληλο στη Φινλανδία.[16]
Ο ευρωπαϊκός βίσονας συνέχισε να επιζεί στα εναπομείναντα παρθένα δάση της Ευρώπης, αλλά οι αριθμοί του συρρικνώνονταν. Ο τελευταίος βόνασος στην Τρανσυλβανία πέθανε το 1790. Από την άλλη, οι βίσονες στο δάσος Μπιαλοβιέζα προστατεύονταν νομικά ως περιουσία των Πολωνών βασιλέων μέχρι τον τρίτη διαμελισμό της Πολωνίας. Ο Σιγισμούνδος Β΄ Αύγουστος θεσμοθέτησε τη θανατική ποινή για τη λαθροθηρία του βίσωνα στα μέσα του 16ου αιώνα. Οι Τσάροι διατήρησαν τους πολωνικούς νόμους για την προστασία του βίσονα στο δάσος τον 19ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γερμανοί στρατιώτες σκότωσαν περίπου 600 βίσονες στο δάσος Μπιαλοβιέζα για διασκέδαση, τροφή και κρυψώνες. Ο τελευταίος άγριος βίσονας στο δάσος σκοτώθηκε το 1921 και ο τελευταίος άγριος ευρωπαϊκός βίσονας σκοτώθηκε από λαθροθήρες το 1927 στον δυτικό Καύκασο. Μέχρι τότε, είχαν παραμείνει περίπου 50, όλοι σε ζωολογικούς κήπους. Για την καλύτερη διαχείριση του αιχμαλωτισμένου πληθυσμού, ο Χάιντς Χεκ δημιούργησε το πρώτο αρχείο καταγραφής για μη εξημερωμένο είδος, με αποτέλεσμα την πλήρη προστασία του το 1932.[17]
Η προστασία του ευρωπαϊκού βίσονα έχει μακρά ιστορία. Ανάμεσα στον 15ο και 18ο αιώνα, οι βίσονες του δάσους Μπιαλοβιέζα προστατεύονταν και η δίαιτά τους συμπληρωνόταν.[18] Προσπάθειες για την επανεισαγωγή του είδους στη φύση άρχισαν το 1929, με τη δημιουργία του Κέντρο Αποκατάστασης Βίσονα στη Μπιαλοβιέζα, Πολωνία.[19][20] Ακολούθως, το 1948, το Κέντρο Αναπαραγωγής Βίσωνα δημιουργήθηκε στο καταφύγιο βιόσφαιρας Πριόκσκο-Τερράσνι.
Αρχίζοντας από το 1951, ο ευρωπαϊκός βίσωνας έχει επανεισαχθεί στην άγρια φύση.[21] Κοπάδια ελεύθερης βόσκησης σήμερα βρίσκονται στην Πολωνία, Λιθουανία, Λευκορωσία, Ουκρανία, Ρουμανία, Ρωσία (όπου βρίσκονται και στην περιοχή των Αλτάι στο ασιατικό τμήμα της χώρας), Σλοβακία,[22] Λετονία, Κιργιστάν, Γερμανία[23] και σε αποθέματα δασών στον δυτικό Καύκασο. Στο δάσος Μπιαλοβίεζα σήμερα βρίσκονται 800 άγριοι βίσωνες.[24] Κοπάδια έχουν εισαχθεί στη Μολδαβία (2005),[25] Ισπανία (2010),[26] Δανία (2012),[27] Βουλγαρία (2012) και Τσεχία (2014).[28]
Τα σύγχρονο κοπάδια θεωρούνται ως δύο διαφορετικές γραμμές - μια που αποτελείται αμιγώς από το υπόειδος Bison bonasus bonasus (η οποία είναι απόγονη εφτά ζώων) και μια που αποτελείται από 12 προγόνους, στους οποίους περιλαμβάνεται για ένα μέλος του καυκασιανού υποείδους.[29] Λόγω της παρουσίας γενετικού υλικού από δύο υποείδη, μερικοί επιστήμονες το θεωρούν νέο υποείδος, το B. b. montanus.[30] Έχουν βρεθεί λίγα στοιχεία αποδυνάμωσης λόγω της μικρής γενετικής αποθήκης, με μικρή επίδραση στην ανάπτυξη του σκελετού στα θηλυκά και μικρή αύξηση στη θνητότητα των μοσχαριών. Η γενετική ποικιλομορφία συνεχίζει να μειώνεται. Από τους πέντε αρχικούς ταύρους, όλοι οι σημερινοί έχουν μόνο ένα από τα δύο εναπομείναντα χρωμοσώματα Υ.[29]
Ο συνολικός παγκόσμιος πληθυσμός είναι περίπου 4.700 ζώα (από τα οποία τα 2.700 είναι ελεύθερα) και αυξάνεται. Στην Πολωνία το 2014 ο πληθυσμός των βισόνων ήταν 1.434 ζώα.[31]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
