Κάψα (βοτανική)
είδος καρπού / From Wikipedia, the free encyclopedia
Στη βοτανική, η κάψα, κάψουλα ή το καψάκιο (capsule), είναι ένα είδος απλού αποξηραμένου καρπού, η οποία παράγεται από πολλά είδη ανθοφόρων φυτών.[1] Η κάψουλα είναι μια δομή που αποτελείται από δύο ή περισσότερα καρπόφυλλα.[Σημ. 1] Στα Αγγειόσπερμα (ανθοφόρα φυτά), ο όρος κοιλότητα (locule) χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε ένα θάλαμο εντός του καρπού. Αναλόγως του αριθμού των κοιλοτήτων στην ωοθήκη, ο καρπός μπορεί να χαρακτηριστεί ως μονόκοιλος (με μια θαλάμη), δίκοιλος, τρίκοιλος ή πολύκοιλος. Ο αριθμός των κοιλοτήτων που υπάρχουν σε ένα γυνακείον[Σημ. 2] ή καρπόφιλο, μπορεί να είναι ίσος ή μικρότερος από τον αριθμό των καρπόφυλλων. Οι κοιλότητες περιέχουν τα ωάρια ή τους σπόρους.
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Στις περισσότερες περιπτώσεις η κάψουλα διανοίγεται, δηλαδή, κατά την ωρίμανσή της διασπάται (διαχωρίζεται), προκειμένου να απελευθερωθούν οι σπόροι που περικλείονται εντός αυτής. Μερικές μη διανοιγόμενες κάψουλες είναι, για παράδειγμα αυτές της Αδανσονίας της δακτυλωτής (Adansonia digitata), της Alphitonia και της Merciera. Σε ορισμένες κάψουλες, η διάσπαση λαμβάνει χώρα μεταξύ των καρπόφυλλων και ενώ σε άλλες, το κάθε καρπόφυλλο χωρίζει ανοικτό. Όταν μια κάψουλα χωρίζεται σε διακριτά μέρη, αυτές ονομάζονται βαλβίδες· τα όρια των βαλβίδων μπορούν ή δεν μπορούν να συμπίπτουν με τα όρια των καρπόφυλλων.
Αν η διάσπαση (dehiscence)[Σημ. 3] λαμβάνει χώρα κατά μήκος των κόμβων μεταξύ των καρπόφυλλων (δηλαδή κατά μήκος του διαφράγματος),[Σημ. 4] με τις βαλβίδες να παραμένουν στη θέση τους, η κάψουλα περιγράφεται ως διαφραγματική (septicidal). Αντιθέτως, όταν διασπάται σε κύτταρα (δηλαδή, όχι στο διάφραγμα) κατά μήκος της μεσαίας νεύρωσης ή ραχιαία ραφή του loculess, περιγράφεται ως κέλυφος κοιλοτητοποιήσεως (loculicidal). Το τελευταίο είναι κοινό μεταξύ πολλών μελών των Liliaceae.
Σε άλλες ακόμη μορφές κάψουλας, όπως αυτές της παπαρούνας, οι σπόροι απελευθερώνονται μέσω ανοιγμάτων ή πόρων που σχηματίζονται στην κάψουλα. Εάν είναι το άνω μέρος της κάψουλας που διανοίγεται, η κάψουλα επίσης ονομάζεται πυξίδα.[Σημ. 5]
Για παράδειγμα, το κάρυο της Βραζιλίας Βερθολλετία η υψικάρηνος (Bertholletia excelsa), ανοίγει το καπάκι της κάψουλας, αλλά είναι πάρα πολύ μικρό για να απελευθερωθούν η δωδεκάδα και πλέον των σπόρων του (το πραγματικό "κάρυο της Βραζιλίας" του εμπορίου) εντός. Αυτά φυτρώνουν στο εσωτερικό της κάψουλας αφού πέσει στο έδαφος.
Οι κάψουλες, κάποιες φορές κατατάσσονται λανθασμένα ως κάρυα, όπως για παράδειγμα το κάρυο της Βραζιλίας ή το horse chestnut (αγριοκάστανο - Αίσκουλος το ιπποκάστανον (Aesculus hippocastanum)). Μια κάψουλα δεν είναι ένα κάρυο, διότι απελευθερώνει τους σπόρους του και διαχωρίζεται. Τα κάρυα από την άλλη πλευρά, δεν απελευθερώνουν σπόρους καθώς είναι ένωσις ωοθηκών, οι οποίες περιέχουν τόσο έναν ενιαίο σπόρο όσο και τους καρπούς. Τα κάρυα επίσης, δεν διαχωρίζονται.
Παραδείγματα φυτών τα οποία παράγουν κάψουλες είναι νιγκέλλα (nigella), παπαρούνα (poppy), κρίνο (lily), ορχιδέα (orchid), ιτιά (willow), βαμβάκι (cotton) και στραμώνιο (jimson weed).