خاقانات ترک غربی
خاقاناتی در آسیایمیانه و مغولستان / From Wikipedia, the free encyclopedia
خاقانات ترک غربی یا خاقاننشین غربی خاقاناتی بودند در آسیای میانه که در اثر منشعبشدن خاقانات گوکترک، در سدهٔ هفتم میلادی به وجود آمدند. تأسیس این خاقانات در سال ۶۰۰ میلادی و انقراض آن در سال ۶۵۹ میلادی بود.
خاقانات ترک 𐰆𐰣:𐰸:𐰉𐰆𐰑𐰣 On oq budun خاقانات ترک غربی | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
نقشه خاقانات غربی ترک | |||||||||||||||||||||
وضعیت | خاقانات (امپراتوری عشایری) | ||||||||||||||||||||
پایتخت | نوکت (پایتخت تابستانی) سویآب (پایتخت اصلی) | ||||||||||||||||||||
زبان(های) رایج | سغدی (رسمی، مسکوکات)[1][2] ترکی باستان[3][4] | ||||||||||||||||||||
دین(ها) | تنگریباوری زرتشتی زروانی[5] | ||||||||||||||||||||
خاقان خاقانات غربی | |||||||||||||||||||||
• ۵۸۷–۶۰۴ | نیری خاقان | ||||||||||||||||||||
یبغوی خاقانات غربی | |||||||||||||||||||||
• ۵۵۳–۵۷۶ | ایستمی خان | ||||||||||||||||||||
• ۵۷۶–۶۰۳ | تاردو | ||||||||||||||||||||
دوره تاریخی | اوایل قرون وسطی | ||||||||||||||||||||
مساحت | |||||||||||||||||||||
۶۳۰[6] | ۳٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۴۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||||
|
در سدهٔ پنجم میلادی، پانصد خانواده از خاندان آشینا،[7] در شمال چین با هم متحد شدند. در آغاز زبان مغولی را به عنوان زبان مشترک خویش برگزیدند ولی تا اواسط سدهٔ ششم میلادی، افراد قبایل آشینا به زبان ترکی سخن میگفتند. چینیان اتباع خانهای «آشینا» را «تو-کیو» (tu-kiu) میگفتند. با توجه به اینکه چینیان در زبان خود مخرج «ر» ندارند، این نام بعدها از سوی یک دانشمند فرانسوی پلیو به صورت تورکیوت (tur-kiut) خوانده شد که در واقع تلفظ درستتر واژهٔ تو-کیو است که با مخرج «ر» همراه شدهاست. این قبایل طی اتفاقاتی به جنوب رشتهکوه آلتای پناه بردند و در آنجا سکنی گزیدند.
این قبایل چنان در درازای زمان با هم جوش خوردند که صد سال بعد به سال ۵۶۴ میلادی، مجموعهٔ واحدی را تشکیل دادند. ترکان در مدتی کوتاه سرزمین وسیعی را به تصرف درآوردند و تا مرزهای ایران پیش تاختند.[8] به سبب اختلافاتی که میان خاقانات ترک به وجود آمد در جنگی که از سال ۶۰۰ تا ۶۰۳ میلادی بهطول انجامید، خاقانات ترک به دو خاقانات غربی و شرقی بخش شدند.
اندکی بعد رقابت و دشمنی میان دو خاقانات شرقی و غربی پدید آمد. امپراتوری چین که خاقانات ترک شرقی را دشمنی خطرناک میشمرد، راه اتحاد با خاقانات ترک غربی را در پیش گرفت. همچنین خاقانات ترک غربی روابط دوستانهای با امپراتوری بیزانس داشت و دشمن ساسانیان بهشمار میآمد.[9]