شاهنشاهی کوشانی
دودمانی از اهالی تخار (شرق افغانستان) / From Wikipedia, the free encyclopedia
شاهنشاهی کوشانی (به زبان باختری: Κυϸανο (لاتیننویسی: Kušāno)، به یونانی باستان: Βασιλεία Κοσσανῶν، به سانسکریت: कुषाण राजवंश، به چینی معیار: 貴霜帝國، به پهلوی اشکانی: 𐭊𐭅𐭔𐭍 𐭇𐭔𐭕𐭓، به پارسی میانه: (؟) (لاتیننویسی: Kušān-šahr[8])) یک شاهنشاهی باستانی به مرکزیت سرزمین بلخ در ایران امروزی بود که توسط یوئهچیها در سدهٔ نخست میلادی بنیان گذاشته شد. این شاهنشاهی در اوج گسترهٔ خود در زمان کانیشکا، ایران امروزی، کرمان، شمال هند و بخشهایی از آسیای میانه مانند سغد و خوارزم را زیر فرمان خود داشت.[9]
شاهنشاهی کوشانی | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۳۰–۳۷۵ | |||||||||||||||
شاهنشاهی کوشانی در اوج شکوه خود در زمان کانیشکا | |||||||||||||||
وضعیت | شاهنشاهی | ||||||||||||||
پایتخت | پیشاور (Puruṣapura) تاکسیلا (Takṣaśilā) ماتورا (Mathurā) | ||||||||||||||
زبان(های) رایج | یونانی کوینه (زبان رسمی تا سال ۱۲۷ میلادی)[persian-alpha 1] باختری (زبان رسمی از سال ۱۲۷ میلادی)[persian-alpha 1] گنداری[2] سانسکریت[2] | ||||||||||||||
دین(ها) | هندوئیسم[3] آیین بودایی[4] مزدیسنا[5] | ||||||||||||||
نام(های) اهلیت | کوشانا (یوئهچی) | ||||||||||||||
حکومت | پادشاهی موروثی | ||||||||||||||
شاهنشاه | |||||||||||||||
• ۳۰–۸۰ | کوجوله کادفیز | ||||||||||||||
• ۳۵۰–۳۷۵ | کیپونادا | ||||||||||||||
دوره تاریخی | ایران باستان | ||||||||||||||
۳۰ | |||||||||||||||
• سقوط آخرین شاه کوشانی | ۳۷۵ | ||||||||||||||
مساحت | |||||||||||||||
۲۰۰ (برآورد کم)[6] | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۷۷۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||
۲۰۰ (برآورد بالا)[7] | ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۹۷۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||
واحد پول | درهم کوشانی | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
امروز بخشی از | ایران قرقیزستان هند نپال پاکستان تاجیکستان ازبکستان ترکمنستان |
کوشانها یکی از پنج تیره یوئهچی بودند که در جریان مهاجرت از آسیای میانه به سمت مرکز ایرانزمین، در سرزمین پارس امروزی، کرمان و به ویژه بلخ ساکن شدند. یوئهچی شکل چینی نام این اقوام است و نام اصلی آنها به دست ما نرسیدهاست. با این حال امروزه تاریخنگاران معتقدند که یوئهچی به شکل اتحادیهای از اقوام یوئهچی از منطقهٔ باختر[10][11] و تخاری بودند.[12][13]
کوشانها در دوران آغازین خود، از زبان یونانی که به دلیل حکومت طولانی یونانیان بر بلخ در منطقه رایج بود به عنوان زبان درباری خود استفاده میکردند. اما پس از گذشت مدتی، احتمالاً در سال ۱۲۷ میلادی، کانیشکا زبان باختری (بلخی) را که در این زمان به زبان مادری کوشانها تبدیل شده بود، به عنوان زبان رسمی امپراتوری خود اعلام کرد. شاهنشاه کوشانی (به زبان باختری: ϷΑΟΝΑΝΟϷΑΟ) کانیشکا بزرگ، از مهمترین شخصیتهای تاریخ بوداییگری بود. او نقش بسیار بزرگی در گسترش بودیسم در هند، ایران و چین بازی کرد.[14]
کوشانها با امپراتوری روم، پادشاهی آکسوم و دودمان هان روابط دیپلماتیک داشتند. با وجود اینکه هنر، فلسفه و دانش بلخی در دوران کوشانها دوران طلایی را پشت سر گذاشت، از آثار کوشانی به جز سنگنبشتههای شاهی چیزی به دست ما نرسیدهاست و بیشتر تاریخ این امپراتوری را باید در منابع خارجی جست.[15]
شاهنشاهی کوشان در اوایل و میانههای سدهٔ سوم میلادی تحت فشار نیروهای ساسانی از هم فروپاشید. بخشهای غربی آن شامل بلخ (مرکز امپراتوری)، سغد و گنداره تحت فرمان ساسانیان درآمد. ساسانیان این مناطق را به پادشاهی نیمهمستقلی به نام کوشانشهر بدل کردند و گروهی از شاهزادگان ساسانی موسوم به کوشانشاهان بر آن فرمان راندند. با این حال، اعضای باقیماندهٔ دودمان کوشانی تا سال ۳۷۵ میلادی بر بخشهای جنوبی و شرقی حکومت سابقشان که در شمال هند واقع بودند، حکومت کردند که در نهایت توسط امپراتوری ساسانی فتح شد.