ایران قاجاری
کشوری در غرب آسیا (۱۱۷۵–۱۳۰۴) / From Wikipedia, the free encyclopedia
ایران قاجاری یا شاهنشاهی قاجار با نام رسمی دولت عَلیّهٔ ایران، یک دولت ایرانی[7] بود که میان سالهای ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ خورشیدی بهدست دودمان قاجار اداره میشد.[8] ایران در این دوره با نام ممالک محروسه ایران نیز شناخته میشد.[9][10][11] ایران قاجاری توسط آقامحمدخان قاجار بنیانگذاشته شد و در زمان مظفرالدین شاه و پس از جنبش مشروطه، نوع حکومت ایران تبدیل به پادشاهی مشروطه گردید. آخرین شاه این سلسله نیز احمدشاه بود که در روز نهم آبان ۱۳۰۴ و با تصویب مجلس شورای ملی ایران، از پادشاهی برکنار و سر انجام در این تاریخ، انحلال سلسله قاجار اعلام شد.
دولت عَلیّهٔ ایران ایران | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱۷۹۶–۱۹۲۵ میلادی | |||||||||||||||||||||||||
گستره ایران قاجاری در زمان فتحعلیشاه قاجار؛ ابتدای سده نوزدهم میلادی. | |||||||||||||||||||||||||
پایتخت | تهران | ||||||||||||||||||||||||
زبان(های) رایج | زبان فارسی (رسمی، میانجی و فرهنگی)[1][2] زبان ترکی آذربایجانی (ادبیات درباری و زبان مادری خانواده سلطنتی)[3] | ||||||||||||||||||||||||
حکومت | پادشاهی مطلقه (۱۷۹۶–۱۹۰۶) پادشاهی مشروطه (۱۹۰۶–۱۹۲۵) | ||||||||||||||||||||||||
شاهان[4] | |||||||||||||||||||||||||
• ۱۷۹۶–۱۷۹۷ | آقامحمدخان قاجار(نخستین) | ||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۰۹–۱۹۲۵ | احمدشاه قاجار (واپسین) | ||||||||||||||||||||||||
نخستوزیر | |||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۰۶ | نصرالله مشیرالدوله (نخستین) | ||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۲۳–۱۹۲۵ | رضاخان سردارسپه (واپسین) | ||||||||||||||||||||||||
تاریخ | |||||||||||||||||||||||||
• آغاز دودمان قاجار | ۱۷۹۶ | ||||||||||||||||||||||||
۱۸۱۳ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۲۸ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۵۷ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۸۱ | |||||||||||||||||||||||||
۱۹۰۶ | |||||||||||||||||||||||||
۱۹۱۵ | |||||||||||||||||||||||||
• آغاز دودمان پهلوی | ۱۹۲۵ میلادی | ||||||||||||||||||||||||
مساحت | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۷۳ م.[5] | ۱٬۳۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||||||||
واحد پول | |||||||||||||||||||||||||
کد ایزو ۳۱۶۶ | IR | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
امروز بخشی از | ایران ترکمنستان افغانستان پاکستان جمهوری آذربایجان ارمنستان گرجستان روسیه |
قاجارها دودمانی ترکتبار[12][13][14] از ایل قاجار بودند[15][16] که طوایف قزلباش را شکل میدادند[17] و در به پادشاهی رساندن شاه اسماعیل یکم در سال ۱۵۰۱ میلادی اثرگذار بودند. تاریخ نویسانی که تاریخ قاجاریان را نوشتهاند ایشان را مغول دانستهاند، اما چون هیچگونه سند کتبی بهکار نبردهاند این خود میرساند که تنها به گفته و مدل سر کردگان این طایفه بسنده کردهاند. دلیل بسیار قوی بر اینکه قاجارها از نژاد مغول و حتی از ترکان شرقی نبودهاند این است که در همه اسناد نسب خود را به طایفه «سالور» رساندهاند و سالور قطعاً از همان ترکان ماورای قفقاز بوده و در میان طوایف ماورای قفقاز همه جا نام آنها را با خزرها و قبچاتها و بلغارها و بجناکها و دیگران با هم بردهاند.[18] با سقوط اصفهان در سال ۱۷۲۲ میلادی، نقش قاجارها در مناسبات سیاسی ایران افزایش پیدا کرد[19] و محمدحسنخان قاجار در آشوبهای پس از قتل نادرشاه بر بخشهای بزرگی از کشور چیره گشت اما در نهایت توسط کریمخان زند سرکوب شد. پس از محمدحسنخان قاجار، فرزندش آقامحمدخان در سال ۱۷۹۴ میلادی کنترل کامل ایران را به دست گرفت، دولت زندی را سرنگون و بخشهای وسیعی از قفقاز را مجدداً تابع ایران کرد. آقامحمدخان در سال ۱۷۹۶ میلادی، شهر مشهد را به آسانی تصرف کرد[20] و به دودمان افشاری نیز، که در این شهر حاکم بود، پایان داد. آقا محمدخان قاجار پس از این رویدادها و نیز پیروزی در نبرد کرتسانیسی با گرجیها، رسماً بهعنوان شاه ایران تاجگذاری کرد.[21][22]
آشنایی با تمدن غرب و معاهدههای مهم، موجب آغاز انقلاب مشروطه شد. پس از انقلاب مشروطه که در زمان مظفرالدینشاه انجام شد، محمدعلیشاه شاه بعدی، با آن مخالفت کرد و مجلس را به توپ بست. کشمکشهای داخلی و خارجی موجب ناآرامی در مملکت شد و آخرین شاخ قاجار، احمدشاه بود، که در سال ۱۳۰۴ خورشیدی برکنار شد و رضا پهلوی، شاه ایران شد.[23]