مروان بن حکم
From Wikipedia, the free encyclopedia
مروان بن الحکم بن ابی العاص بن امیه (عربی: مروان بن الحكم بن أبي العاص بن أمية؛ ۶۲۳ یا ۶۲۶ – آوریل/مه ۶۸۵) نامدار به مروان بن حکم یا مروان یکم، چهارمین خلیفهٔ اموی بود که کمتر از یک سال از ۶۸۴ تا ۶۸۵ میلادی حکومت کرد. او پایهگذار خاندان حکومتکنندهٔ مروانیان از دودمان امویان بود که پس از دومین جنگ داخلی مسلمانان جایگزین خاندان سفیانی شد و تا ۷۵۰ میلادی در قدرت باقی ماند.
مروان بن حکم | |||||
---|---|---|---|---|---|
چهارمین خلیفه خلافت اموی | |||||
خلافت | ۶۸۴ – آوریل/مه ۶۸۵ م. | ||||
پیشین | معاویه دوم | ||||
جانشین | عبدالملک بن مروان | ||||
زاده | ۶۲۳ یا ۶۲۶ م. مکه، حجاز | ||||
درگذشته | آوریل/مه ۶۸۵ م. دمشق یا صنابره | ||||
همسر(ان) |
| ||||
فرزند(ان) | |||||
| |||||
دودمان | امویان | ||||
پدر | حکم بن ابیعاص | ||||
مادر | آمنه بنت علقمه الکنانه |
مروان طی حکمرانی پسرعمویش عثمان (حک. ۶۴۴–۶۵۶) در لشکرکشی علیهٔ بیزانسیها در میانه آفریقای شمالی شرکت کرد و در آنجا غنایم جنگی قابل توجهی به دست آورد. وی همچنین پیش از آنکه کاتب (منشی) خلیفه شود، به عنوان فرماندار عثمان در پارس (جنوب باختری ایران) زمامداری کرد. مروان در جنگ محاصرهٔ خانه عثمان بهدست شورشیان که خلیفه در آن کشته شد، زخمی گردید. در جنگ داخلی پس از آن میان علی (حک. ۶۵۶–۶۶۱) و پیروان عمدتاً قریشی عایشه، مروان در جنگ جمل در جبههٔ مقابل علی قرار گرفت. او بعدها در زمان خلافت خویشاوند دور خود، معاویه یکم (حک. ۶۶۱–۶۸۰؛ بنیانگذار خلافت اموی) بهعنوان حاکم مدینه مشغول به خدمت شد. مروان در زمان خلافت پسر معاویه یعنی یزید یکم (حک. ۶۸۰–۶۸۳) دفاع از قلمرو امویان را در حجاز (عربستان باختری) در برابر مخالفان محلی سازماندهی میکرد. پس از مرگ یزید در نوامبر ۶۸۳، عبدالله بن زبیر مدعی خلافت شد و مروان را از مدینه بیرون راند. مروان نیز به مرکز حکومت امویان یعنی سوریه پناهنده شد. با مرگ آخرین خلیفه سفیانی معاویه دوم در سال ۶۸۴، مروان به تشویق عبیدالله بن زیاد، فرماندار پیشین عراق، داوطلبانه نامزدی خود را برای خلافت طی نشست قبایل طرفدار اموی در الجابیه اعلام کرد. اشراف قبیله بهرهبری ابن بحدل (حاکم اموی فلسطین و از قبیله بنو کلب) مروان را به عنوان خلیفه برگزیدند و در اوت همان سال با یکدیگر قبیلههای قیسِ طرفدارِ آل زبیر را در نبرد مرج راهط شکست دادند.
در ماههای بعد، مروان حکومت امویان را بر مصر، فلسطین و شمال شام که والیانشان به سوی جنبش بن زبیر تمایل پیدا کرده بودند، بازگرداند؛ این در حالی بود که جزیره (بینالنهرین علیا) را تحت کنترل قبیلهٔ قیس قرار داد. او لشکری را به فرماندهی ابن زیاد برای چیرگی دوباره بر عراقِ آل زبیر اعزام کرد، اما در میانه اتفاقات این لشکرکشی در بهار ۶۸۵ درگذشت. مروان پیش از مرگ، پسرانش را در مناصب قدرت مستقر کرد: عبدالملک بهعنوان جانشین او، عبدالعزیز فرماندار مصر، و محمد به سرپرستی فرماندهی نظامی در بینالنهرین علیا منصوب شد. اگرچه مروان را در مذاهب و جوامع ضد اموی یک قانونشکن و ستمگر مینامند، تاریخشناس کلیفورد ادموند باسورث میگوید مروان رهبر نظامی زیرک، توانا و قاطع و دولتمردی بود که پایههای تداوم حکومت امویان را بنا نهاد، به طوری که تا ۶۵ سال دیگر استحکام داشت.