Dún réaltchruthach
From Wikipedia, the free encyclopedia
Daingean is ea an dún réaltchruthach (bastion fort, trace italienne) a tháinig chun cinn in aois an phúdair nuair a tháinig smacht ag gunnai móra ar an ármhá. Baineadh úsáid as den chéad uair i lár an 15ú haois san Iodáil.
B’fhurasta do ghunnaí mór díobháil a dhéanamh do dhaingin mheánaoiseacha agus iad dírithe ar mhúr ingearach. Chomh maith leis sin, bhíodh lucht ionsaithe in ann tochailt faoin múr, mar ba dheacair do na cosantóirí caitheamh leo ó mhúir eile. Os a choinne sin, bhí an dún réaltchrutheach íseal agus cothrom agus é déanta dá lán urdhúnta triantánacha a chosnódh a chéile agus a raibh díog ina dtimpeall. Bhí na múir déanta íseal agus tiubh chun caora ordanáis a chur díobh. Toisc gurbh fhusa na múir a dhreapadh dá bharr, leathnaíodh an díog i dtreo go bhféadfái lámhach anuas agus go leatrasnach leis na hionsaitheoirí. Ba ghnách claonfort a chur leis an taobh amuigh den díog chun caora a díríodh ar bhun an mhúir mhóir a chlaonadh. D’fhéadfaí urdhúnta déshleasacha, oibreacha cosanta tosaigh (tenailles agus eile) agus fiú dúnta scartha a thógáil chun an múr mór a chosaint nó breis ionad cosanta a aholáthar. Bhíodh a lán ábhair thógála dhifriúla iontu, go háirithe cré agus brící, mar nach ndéanann brící smidiríní mar a dhéanann cloch.[1]
Tháinig na dúnta réalchruthacha chun cinn i ndeireadh an 15ú haois agus i dtús an 16ú haois nuair a rinne na Francaigh ionradh ar an Iodáil. Bhí gunnaí móra nua agus bombaird ag arm na Fraince, airm a rinne scrios ar dhaingnithe meánaoiseacha. Bhain Michelangelo tairbhe as dúnta réaltchruthacha chun Flórans a chosaint agus rinne Baldassare Peruzzi and Vincenzo Scamozzi iad a fheabhsú. Fuarthas eolas ar na dúnta seo i dtíortha eile sna 1530í agus sna 1540í.
Baineadh feidhm astu go forleathan san Eoraip ar feadh trí chéad bliain, agus bhí an-tóir ar innealtóirí Iodálacha chun iad a thógáil. Síltear gur beirt ailtirí de chuid an 17ú haois, Menno van Coehoorn agus Vauban, innealtóir míleata Louis XIV na Fraince, go háirithe, a thug chun foirfeachta iad.
Bhí tionchar an dúin réaltchruthaigh le haithint ar dhearadh shárchathair na hAthbheochana: cathair réaltchruthach.[2] Sa 19ú haois tháinig athrú ar an daingniú de bharr úsáid an tsliogáin phléascaigh.