Հանրալեզվաբանություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Հանրալեզվաբանություն (սոցիոլինգվիստիկա), միջճյուղային գիտակարգ, որը հասարակության բոլոր ասպեկտների, այդ թվում՝ մշակութային նորմերի, համատեքստի, լեզվի օգտագործման ձևի և հասարակության՝ լեզվի վրա ունեցած ազդեցության նկարագրական ուսումնասիրությունն է։ Հանրալեզվաբանությունը զգալիորեն համընկնում է գործաբանության հետ և սերտորեն կապված է լեզվաբանական մարդաբանության հետ։
Հանրալեզվաբանության կապը մարդաբանության հետ կարող է դիտարկվել այն ուումնասիրություւններում, թե ինչպես են լեզվի տարբերակները տարբերվում սոցիալական փոփոխականներով առանձնացված խմբերում (օրինակ էթնիկ պատկանելություն, դավանանք, կարգավիճակ, սեռ, կրթական մակարդակ, տարիք և այլն)[1]։ Նմանատիպ ուսումնասիրություններով ցույց են տրվում սոցիալական կամ սոցիալ-տնտեսական դասերը։ Քանի որ լեզվի գործառումը տարբերվում է մի վայրից մեկ այլ վայրում, այն նաև տարբերվում է տարբեր սոցիալական դասերի շրջանակներում և հանրալեզվաբանությունը ուսումնասիրում է այս սոցիոլեկտները։
Լեզվի սոցիալական ասպեկտները առաջին անգամ ուսումնասիրվել են հնդիկ և ճապոնացի լեզվաբանների կողմից 1930-ականներին, ինչպես նաև Լուիս Գաուշատի կողմից Շվեյցարիայում՝ 1900-ականների սկզբին, բայց ոչ ոքի կողմից շատ ուշադրության չի արժանացել Արևմուտքում մինչև շատ ավելի ուշ շրջան։ Լեզվի՝ սոցիալական շարժառիթներով պայմանավորված փոփոխության ուսումնասիրությունը մյուս կողմից իր հիմքը ունի 19-րդ վերջի մոդելի մեջ։ Հանրալեզվաբանություն տերմինի առաջին հաստատված օգտագործումը եղել է Թոմաս Քալլան Հոդսոնի կողմից իր 1939-րդ հոդվածի վերնագրում՝ «Հանրալեզվաբանությունը Հնդկաստանում», որը տպագրվել է հենց Հնդկաստանում[2][3]։ Արևմուտքում հանրալեզվաբանությունը առաջին անգամ ի հայտ եկավ 1960-ական թվականներին և զարգացավ այնպիսի լեզվաբանների կողմից ինչպիսիք են Վիլիամ Լաբովը Միացյալ Նահանգներում և Բասիլ Բեռնշտայնը Մեծ Բրիտանիայում։ 1960-ական թվականներին Վիլիամ Ստյուարտը և Հայնց Քլոսը ներկայացրին բազմակենտրոն լեզուների հանրալեզվաբանական տեսության հիմնական հասկացությունները, որոնք նկարագրում են, թե ինչպես են լեզվի ստանդարտ տարբերակները տարբերվում ազգերի միջև (օրինակ՝ ամերիկյան, բրիտանական, կանադական անգլերեն)[4]։