From Wikipedia, the free encyclopedia
Հաքեր (անգլ.՝ hacker), բազմիմաստ տերմին հաշվողական տեխնիկայի և ծրագրավորման ոլորտում։
Համակարգչային գիտություններում հաքերը բարձր որակավորում ունեցող համակարգչային մասնագետն է, ով ի վիճակի է կոտրել համակարգչային համակարգերը և ցանցերը։ Կախված հաշվողական ոլորտից, այն ունի մի փոքր տարբեր նշանակություններ և որոշ կոնտեքստներում ունի հակասական բարոյական և էթիկական ենթատեքստ։
Jargon File-ը տալիս է հետևյալ սահմանումը[1]․
Հաքերը (սկզբնապես՝ անձ, ով կացնի միջոցով կահույք է պատրաստում)՝
Պաատմականորեն այնպես է դասավորվել, որ ներկայումս բառը առավել հաճախ օգտագործվում է հենց վերջին՝ «համակարգչային չարագործ» նշանակությամբ։ Ավելին՝ ֆիլմերում հաքերը սովորաբար ներկայացվում է որպես մարդ, ով ընդունակ է միանգամից կոտրել ցանկացած համակարգ, ինչը իրականում սկզբունքորեն անհնար է։ Օրինակ՝ «Թրաձուկ» ֆիլմում ծրագրավորողը կոտրում է Վերնամի ծածկագիրը՝ միակը գոյություն ունեցող գաղտնագրման համակարգերից, որնի համար տեսականորեն ապացուցվել է լիակատար կրիպտոգրաֆիկ(գաղտնագրային) կայունություն։
Վերջերս հաքեր հաճախ անվանում են բոլոր ցանց կոտրողներին, համակարգչային վիրուսներ ստեղծողներին և այլ համակարգչային հանցագործներին, ինչպիսիք են՝ քարդերները, քրեքերները, սքրիփթ-քիդիները։ Շատ համակարգիչ կոտրողների կարելի է անվանել հաքերներ, քանի որ նրանք իրոք համապատասխանում են «հաքեր» բառի վերոնշյալ բոլոր կամ համարյա բոլոր սահմանումներին։
Հաճախ ՏՏ հաքերներին դասակարգում են տարբեր տեսակների, որոնցից հիմնական երկուսը՝ White hat (թարգմ․՝ «սպիտակ գլխարկ») և Black hat (թարգմ․՝ «սև գլխարկ»)։ Սև գլխարկներ անվանում են կիբերհանցագործներին, իսկ սպիտակ գլխարկներ՝ տեղեկատվական անվտանգության մնացած մասնագետներին(մասնավորապես՝ մեծ ՏՏ ընկերություններում աշխատող մասնագետներին) կամ ՏՏ համակարգեր հետազոտողներին, ովքեր օրենք չեն խախտում։ Այնպիսի դեպքերում, ինչպիսիք են, օրինակ՝ օրենսդրությունների փոքր իրավախատումները կամ օրենսդրության խախտման բացակայության ժամանակ, երբ որևէ համացանցային սերվիսի ներքին կանոնների խախտում է արվում, կարող է օգտագործվել Grey hat (թարգմ․ «գորշ գլխարկ») տերմինը։
Սքրիփթ-քիդի տերմինը նշանակում է կիբերհանցագործ կամ համակարգ կոտրող, ով օգտագործում է այլոց օպերացիոն ժամանակները, սակայն չի հասկանում նրանց իրագործման մեխանիզմը, և ում՝ հաքեր, որպես կանոն, չենք անվանում։
Հաքերների միջավայրում ընդունված է արժևորել այլ հաքերների և սեփական ժամանակը («հեծանիվ չհայտնագործել»), ինչը նշանակում է, որ անհրաժեշտ է կիսվել սեփական ձեռքբերումներով՝ ստեղծելով ազատ կամ բաց ծրագրեր։
Եվրոպայում և Ամերիկայում համակարգիչներ կոտրելը, տեղեկատվության ոչնչացումը, համակարգչային վիրուսների և վնասաբեր ծրագրերի ստեղծումը և տարածումը հետապնդվում է օրենքով։ Համաձայն կիբերհանցագործության դեմ պայքարի միջազգային օրենքների՝ տվյալ անձիք ենթակա են հանձնման՝ ռազմական հանցագործների նման։
Այնուամենայնիվ՝ ԱՄՆ-ում 2013 թ․-ին առաջին անգամ աշխարհում հաստատել են ռազմական պարգև կիբեր-տարածությունում գործող զինվորների հատուկ սխրանքների համար՝ «Distinguished Warfare Medal» մեդալ[2]։
«Նոր հնարավորությունները, որոնք առկա են ամերիկացի զինծառայողների մոտ, նրանց թույլ են տալիս պայքարել թշնամու դեմ և մարտի ընթացքը փոխել՝ գտնվելով հեռավոր կետում։ Ցավոք, գոյություն չունի այնպիսի պարգև, որը այդպիսի մարդիկ կարող կլինեին ստանալ իրենց սխրանքների համար»
— ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Լեոն Փանեթա (Leon Panetta)։
«Հաքեր» բառի սկզբնական նշանակությունը հավանաբար առաջացել է MIT-ում 1980-ական թթ․՝ մինչ համակարգիչների լայն տարածում կգտնեին։ Այդ ժամանակ այն հանդիսանում էր տեղական ժարգոնի մաս և կարող էր նշանակել որևէ խնդրի պարզ, սակայն կոպիտ լուծում, ուսանողների խորամանկ արարք (սովորաբար հեղինակին հենց հաքեր էին անվանում)։ Մինչ այդ «hack» և «hacker» բառերը օգտագործվու էին տարբեր առիթներով՝ որևէ առչություն չունենալով համակարգչային տեխնիկայի հետ։
Սկզբնապես ի հայտ է եկել ժարգոնային «to hack» (կտրել, կոտրել) բառը։ Այն նշանակել է սեփական կամ ուրիշների ծրագրերում ակնթարթային փոփոխություններ մտցնելու գործընթաց (ենթադրվում էր, որ առկա է ծրագրի նախնական տեքստ)։ «Hack» գոյականը նշանակել է այդպիսի փոփոխության արդյունք։ Բավականին օգտակար և արժանավոր գործ է համարվել ոչ միայն հեղինակին սխալի մասին հայտնելը, այլև՝ միանգամից առաջարկելը այնպիսի հաք, որը այն կուղղի։ «Hack» բառը սկզբնապես հենց այստեղից է ծագել։
Սակայն հաքը ոչ միշտ է սխալներ ուղղելու նպատակ ունեցել։ Այն կարող էր փոխել ծրագրի վարքը հեղինակի կամքից հակառակ։ Հենց նման սկանդալային դեպքերն էին հիմնականում հնչեղություն ստանում, իսկ հաքերության հասկացությունը որպես հակադարձ կապ հեղինակների և օգտատերերի միջև, լրագրողներին առանձնապես երբեք չի հետաքրքրել։ Այնուհետև եկավ փակ ծրագրային կոդի ժամանակաշրջան, շատ ծրագրերի նախնական կոդեր դարձան անհասանելի, և հաքերության դրական դերը չեզոքացավ, քանի որ ժամանակի ահռելի ծախսումները փակ նախնական կոդի հաքի վրա, կարող էին արդարացվել միայն շատ ուժեղ մոտիվացիայով, ինչպիսին օրինակ՝ փողը կամ սկանդալային հանրահայտությունն էր։
Արդյունքում առաջացավ «հաքեր» բառի նոր, խեղաթյուրված հասկացություն․ այն նշանակում է չարագործ, ով օգտագործում է համակարգչային լայն գիտելիքներ համակարգչում ոչ սանկցիավորված, երբեմն՝ վնասաբեր գործողությունների համար, օրինակ՝ համակարգիչների կոտրում, համակարգչային վիրուսների ստեղծում և տարածում։ Առաջին անգամ բառն այս նշանակությամբ օգտագործել է Քլիֆորդ Սթոլը իր «Կկվի ձուն» գրքում, իսկ նրա հասարակայնացմանը նպաստել է հոլիվուդյան «Հաքերներ» ֆիլմը։ Նմանատիպ համակարգչային ժարգոնում «հաք» բառը սովորաբար վերաբերում է համակարգչային ցանցերի և վեբ-սերվերների պաշտպանությունը կոտրելուն։
Ռիչարդ Սթոլմանը և այլք կոչ են անում «հաքեր» բառն օգտագործել միայն իր նախնական իմաստով։
Տերմինի բավականին մանրամասն բացատրություններ բերված են Էրիկ Ռեյմոնդի «Ինչպես դառնալ հաքեր» հոդվածում[3]։ Բացի այդ, Էրիկ Ռայմոնդը 2003թ․ հոկտեմբերին առաջարկեց հաքերների համայնքի համար էմբլեմա՝ «գլայդերի» (glider) սիմվոլ «Կյանք» խաղից։ Առաջարկված սիմվոլը չի կարելի համարել հաքերների շարժման պաշտոնական սիմվոլ, քանի որ հաքերների համայնքը չունի մեկ միասնական կենտրոն կամ պաշտոնական կառուցվածք։ Նույն այդ պատճառներով անհնար է դատել հաքերների շրջանում այդ սիմվոլի տարածվածության մասին, չնայած կա հավանակություն, որ հաքերների համայնքի ինչ-որ մասն ընդունել է այն։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.