Հունական դիցաբանություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Հունական դիցաբանությունը (Հին Հունաստանի դիցաբանություն), հին հույների առասպելաբանությունն ու դիցաբանությունն է, նրանց հավատալիքների, ծիսակատարությունների, աստվածների և աստվածությունների մասին բազմազան պատմությունների ամբողջությունը։ Այս պատմությունները վերաբերում են աշխարհի ծագմանը և բնույթին, աստվածությունների, հերոսների և դիցաբանական արարածների կյանքին և գործունեությանը, ինչպես նաև հին հույների սեփական պաշտամունքի և ծիսական պրակտիկայի ծագմանը և նշանակությանը։ Ժամանակակից գիտնականները ուսումնասիրում են առասպելները` փորձելով լույս սփռել Հին Հունաստանի կրոնական և քաղաքական ինստիտուտների և նրա քաղաքակրթության մասին և հասկանալ ինքնին առասպելների ստեղծման բնույթը[1]։ Սկզբում հունական առասպելները տարածվում էին բանավոր ավանդույթի միջոցով, հատկապես Մինոան և Մայսենիան քաղաքակրթության ժամանակաշրջանի երգիչների շնորհիվ քրիստոսից առաջ սկսած 18-րդ դարի սկզբից[2], ի վերջո Տրոյայի պատերազմի հերոսների և պատերազմական հետևանքների մասին առասպելները դարձել են Հոմերոսի էպիկական բանաստեղծությունների բանավոր ավանդույթի մի մասը՝ Իլիական և Ոդիսական։ Հոմերոսի այդ երկու պոեմները նման էին իր հասակակից Հեսիոդի՝ «Թեոգոնիա» և «Աշխատանք և օրեր» աշխատություններին, որոնք պարունակում են աշխարհի առաջացման, աստվածային իշխանների իրավահաջորդության, մարդկային դարերի իրավահաջորդության, մարդկային դժվարությունների ծագման և զոհաբերական պրակտիկայի ծագման մասին պատմություններ։ Առասպելները պահպանվում են նաև Հոմերական օրհներգերում, էպիկական շրջանի էպիկական բանաստեղծությունների բեկորներով, քնարերգական բանաստեղծություններում, մ.թ.ա. հինգերրորդ դարի ողբերգությունների և կատակերգությունների գործերում, Հելլենիստական դարաշրջանի գիտնականների և բանաստեղծների գրություններում, և Հռոմեական կայսրության ժամանակներից տողեր, ինչպիսիք են Պլուտարք և Պաուսանիա գրողները։ Բացի հին հունական գրականության այս պատմագրական ավանդից, աստվածների, հերոսների և առասպելական դրվագների պատկերազարդ ներկայացումներով աչքի են ընկնում հին ծաղկամաններում և ընտրական նվերների ու շատ այլ իրերի զարդարանքներով։ Հետագա արխայԻկ, դասական և հելլենիստական ժամանակաշրջաններում հայտնվում են Հոմերական և այլ դիցաբանական տեսարաններ՝ լրացնելով գոյություն ունեցող գրական ապացույցները[3]։
Հունական դիցաբանությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան քաղաքակրթության մշակույթի, արվեստի և գրականության վրա և շարունակում է մնալ արևմտյան ժառանգության և լեզվի մաս։ Հին ժամանակներից առ այսօր բանաստեղծներն ու նկարիչները ներշնչվել են հունական դիցաբանությունից և թեմաներում հայտնաբերել են ժամանակակից նշանակություն և արդիականություն[4]։