From Wikipedia, the free encyclopedia
Մանազկերտի ճակատամարտ, վճռական ընդհարում սելջուկ-թուրքերի և բյուզանդական զորքերի միջև, Մանազկերտի մոտ, 1071 թվականի օգոստոսի 26-ին։ Բյուզանդիան, XI դարում աստիճանաբար կայսրությանը միավորելով հայկական պետական միավորումները՝ տարածվեց արևելք։ Բագրատունյաց Հայաստանի մասնատման ընթացքում թուլացած հայկական ռազմական ուժերը բավարար չգտնվեցին սելջուկ-թուրքական հորդաների ներխուժումները Հայաստանի և Բյուզանդիայի սահմանամերձ երկրամասեր կանգնեցնելու համար։ 1070 թվականին սելջուկները գրավում են Մանազկերտը։ 1071-ի գարնանը Բյուզանդիայի կայսր Ռոմանոս IV անձամբ դուրս է գալիս արշավանքի ու 1071 թ. օգոստոսի 16-ին հետ գրավում Մանազկերտը։ Օգոստոսի 18-ին սելջուկ-թուրքական բանակի առաջապահը փորձում է հարձակվել բյուզանդական զորքի վրա, սակայն հայազգի զորավար Վասիլակի ջոկատների կողմից կասեցվում է գրոհը։ Վասիլակը գերվում է, իսկ նրա բանակը լուրջ կորուստներ է կրում։ Հաջորդ օրը Ռոմանոս կայսրը ինքն է շարժում զորքերը սելջուկների վրա։ Ճակատամարտի թեժ պահին բյուզանդական բանակի կազմում եղած վարձկան ուժերն ու պեչենեգներն անցնում են իրենց ցեղակից թուրքերի կողմը՝ դժվարին կացության մեջ գցելով բյուզանդական զորամիավորումներին։ Ստեղծված դրությունը ստիպում է Ռումանոս IV ճամբար վերադարձի հրաման արձակել, որը կայսեր մահվան մասին կեղծ լուրերի տարածման առիթ է դառնում՝ խուճապ առաջացնելով զինվորների մոտ։ Նրանց մեծ մասը դիմում է փախուստի։ Բյուզանդական բանակի կազմում գտնվող հայկական զորամասերի մասին Միքայել Ասորին գրում է. «Հայկական զորքերը, որոնց հույները ցանկանում էին ստիպել իրենց հավատքը, առաջինը փախան մարտի դաշտից՝ թիկունքը շուռ տալով կռվողներին»[2]։ Ամենայն հավանականությամբ սա չափազանցություն է, քանի որ այդ մասին չեն հիշատակում մյուս աղբյուրները, իսկ Միքայել Ասորին հայտնի է իր ընգծված հակաբյուզանդական կողմնորոշմամբ, որն էլ փորձում է տարածել նաև հայերի վրա։ Բացի այդ, նա իր պատմությունը շարադրել է դեպքերից ավելի քան 100 տարի անց և քաջատեղյակ չէ իրադարձությունների մանրամասներին։ Դրա փոխարեն Արիստակես Լաստիվերցին հաղորդում է, որ կայսրը սխալ տեղեկություններ էր ստացել հայերի մասին և ցասումով լցվել նրանց նկատմամբ, և չնայած հայերից ոմանք թշնամաբար էին վերաբերվում Ռոմանոսին ու բաժանվեցին նրանից, սակայն մարտնչեցին և զոհվեցին քաջաբար[3]։
Թվական | 1071 օգոստոսի 26 |
---|---|
Մասն է | Բյուզանդա-սելջուկյան պատերազմներ |
Վայր | Մանազկերտ, Բյուզանդական Հայաստան (Մեծ Հայք) |
Արդյունք | Բյուզանդացիների ջախջախիչ պարտություն |
Հակառակորդներ | |
Բյուզանդական կայսրություն
| Սելջուկյան սուլթանություն
|
Հրամանատարներ | |
Ռոմանոս IV, Նիկիփոր Վրիեննես, Ռուսսել դե Բույյոլ, հայազգի Վասիլակ, Թեոսդորոս Ալյատես, Անդրոնիկաս Դուկաս | Ալփ Արսլան, Սուլեյման իբն Քութուլմիշ |
Կողմերի ուժեր | |
40.000-70.000 | 30.000-40.000 |
Ռազմական կորուստներ | |
մոտ 25.000-30.000 | մոտ 20,000 |
Ընդհանուր կորուստներ |
Համադրելով այս տեղեկությունները՝ կարելի կարծել, որ հայերի մի մասը հնարավոր է տարբեր պատճառներով լքել է ճակատամարտի դաշտը, բայց նրանց մեծ մասը կռվել է մինչև վերջ և նահանջել միայն ընդհանուր ուժերի հետ։ Ընդ որում փախուստի դիմած հայերի թիվը անհամեմատ փոքր է եղել ու որևէ կերպ չի ազդել բյուզանդական բանակի պարտության վրա։
Ինչ վերաբերվում է Ռոմանոս IV, ապա Բյուզանդիայի կայսրը մարտի դաշտում ցուցադրում է արիություն, սուրը չի գցում այնքան ժամանակ, մինչև վիրավորվում է ու ուժասպառ ընկնում սելջուկների ձեռքը։ Սա առաջին և միակ դեպքն էր, որ Բյուզանդիայի կայսր գերեվարվել է սելջուկների կողմից։ Ճակատամարտն ավարտվում է սելջուկների հաղթանակով։ Կայսեր և սելջուկյան սուլթանի միջև կնքվել է հաշտություն, որով կայսրությունը սելջուկներին է զիջել Մանազկերտը, պարտավորել է վճարել տարեկան հարկ։ Ռոմանոս կայսրն ազատ է արձակվել ճակատամարտից մեկ շաբաթ անց։
Շատ պատմաբաններ Մանազկերտի ճակատամարտը մատնանշում են որպես Անատոլիայում և Հայկական լեռնաշխարհում բյուզանդական գերիշխանության վերջնակետը և Անատոլիայի թյուրքացման սկզբնակետը։ Ժամանակակից պատմաբանների կարծիքով՝ Մանազկերտի ճակատամարտում բյուզանդացիների կորուստներն այնքան անդառնալի չէին, որքան ենթադրում էին ավելի վաղ շրջանի պատմաբաններ։ Սակայն ճակատամարտին հաջորդող իրադարձությունները՝ ներքին ինտրիգներ և քաղաքացիական պատերազմ, իրոք քայքայիչ էին կայսրության համար, և բավական հնարավորություններ ստեղծեցին սելջուկ-թուրքերի համար առավել ևս ընդարձակվելու դեպի արևմուտք։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.