Ռաջ Կապուր

Ռաջ Կապուր (հինդի՝ राज कपूर, իրական անունը՝ Ռանբիր Ռաջ Կապուր, դեկտեմբերի 14, 1924(1924-12-14)^[1][2], Փեշավար, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրություն^[1] - հունիսի 2, 1988(1988-06-02)^[3], Նյու Դելի, Հնդկաստան), կինոյի և թատրոնի հնդիկ դերասան, կինոռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր։ Հայրենիքում Ռաջ Կապուրն արժանացել է հնարավոր բոլոր մրցանակներին ու կոչումներին, այսօր էլ հետմահու շարունակում է պարգևատրվել։ Հայտնի է որպես «հնդիկ Չարլի Չապլին», «հնդկական կինոյի հայր» և «Արևելքի կապուտաչյա թագավոր»։ Նախկին Խորհրդային Միության հանրապետություններում ստացել է «Ընկեր թափառաշրջիկ», իսկ Եվրոպայում` «հնդկական Պետրոս I» անունները։

Ռաջ Կապուր հինդի՝ राज कपूर
Ծնվել է	դեկտեմբերի 14, 1924(1924-12-14)[1][2]
Ծննդավայր	Փեշավար, Բրիտանական Հնդկաստան, Բրիտանական կայսրություն[1]
Մահացել է	հունիսի 2, 1988(1988-06-02)[3] (63 տարեկան)
Մահվան վայր	Նյու Դելի, Հնդկաստան
Կրթություն	Colonel Brown Cambridge School? և St. Xavier's Collegiate School?
Քաղաքացիություն	Բրիտանական Հնդկաստան և  Հնդկաստան
Կրոն	հինդուիզմ
Մասնագիտություն	կինոպրոդյուսեր, կինոռեժիսոր, սցենարիստ, մոնտաժող և կինոդերասան
Ծնողներ	հայր՝ Պրիտհվիռաջ Կապուր, մայր՝ Ռամսարնի Կապուր
Ամուսին(ներ)	Կրիշնա Կապուր
Երեխա(ներ)	Ռիշի Կապուր, Ռանդհիր Կապուր, Ռաջիվ Կապուր, Ռիտու Նանդա և Rima Jain?
Պարգևներ և մրցանակներ	Դադասահեբ Ֆալկեի մրցանակ Ֆիլմֆեյր մրցանակ լավագույն ռեժիսուրայի համար Ֆիլմֆեյր մրցանակ լավագույն ռեժիսուրայի համար Ֆիլմֆեյր մրցանակ լավագույն ռեժիսուրայի համար և Ֆիլմֆեյր մրցանակ լավագույն ռեժիսուրայի համար

Կենսագրություն

Ռաջ Կապուրը ծնվել է ներկայիս Պակիստանի տարածքում գտնվող Փեշավար քաղաքում ` հայտնի դերասան և թատերական գործիչ Պրիտհվիռաջ Կապուրի և նրա կնոջ` Ռամսարնի Մեհրայի ընտանիքում։ Բացի Ռաջ Կապուրից, ընտանիքում մեծանում էին նաև նրա եղբայրները՝ Շամմի Կապուրը, Շաշի Կապուրը և քույրը՝ Ուրմիլա Սիալ Կապուրը։

Իր առաջին դերը կինոյում Ռաջ Կապուրը կատարել է 11 տարեկանում ` 1935 թվականին նկարահանված «Հեղափոխություն» կինոնկարում։ Մանկության տարիներից խաղացել է իր հոր Prithvi Theatres թատերախմբում, սակայն նրա երազանքը կինոն էր։ Հրաժարվելով ստանալ բարձրագույն կրթություն, պատանի տարիներից աշխատել է ռեժիսորի օգնական՝ Bombay Talkies կինոստուդիայում, պրակտիկորեն յուրացնելով կինեմատոգրաֆիական հիմնական մասնագիտությունները։

Հնդկաստանի համար բեկումնային 1947 թվականը բեկումնային էր նաև Ռաջ Կապուրի համար։ Նկարահանվելով մի քանի ֆիլմերի գլխավոր դերերում, իր վաստակած միջոցները նա ծախսեց իր առաջին «Մոխրացող կիրք» (1948 թ.) ֆիլմի ստեղծման համար։ Այս ֆիլմից սկսվեց Ռաջ Կապուրի և դերասանուհի Նարգիսի համագործակցությունը, որի արդյունքում նրանք միասին նկարահանվեցին 16 ֆիլմում։ Չնայած առաջին ֆիլմի համեստ հաջողությանը, 1948 թվականին Ռաջ Կապուրը հիմնադրեց իր սեփական R.K. Films կինոստուդիան և նախաձեռնեց «Անձրևների ժամանակը» մեծամասշտաբ կինոնկարի ստեղծումը։ Այդ ֆիլմից սկիզբ առավ նրա ռեժիսորական կարիերայի փառավոր ուղին։ Ֆիլմի հաջողությանը նպաստեց երիտասարդ ռեժիսորի համագործակցությունը մի ամբողջ խումբ տաղանդավոր և ստեղծագործող մարդկանց հետ։ 1949 թվականին նա Նարգիսի և Դիլիպ Կումարի հետ հանդես եկավ Մեհբուբ Խանի «Համբավ» ֆիլմում։

Իր ֆիլմերի մեծամասնությունում Ռաջ Կապուրը ոչ միայն ռեժիսոր և պրոդյուսեր էր, այլ նաև հանդես էր գալիս գլխավոր դերով։ 1950-ական թվականներին Ռաջ Կապուրի փառքի սահմաններն ընդլայնվեցին՝ նրան շրջապատելով հանդիսատեսի սիրով։ Այդ տարիներին նա Դիլիպ Կումարի և Դև Անանդի հետ միասին համարվում էր լավագույնը։ Չնայած իր ռեժիսորական կոչումին, նա նկարահանվում էր նաև այլ ռեժիսորների մոտ՝ նպատակ ունենալով նաև միջոցներ ձեռք բերել իր սեփական ֆիլմերը նկարահանելու համար։ Նա մեծագույն դերասան էր և ունակ էր կինոխցիկի առջև լինելու անկեղծ, բնական ու շարժուն, ուներ արտահայտչամիջոցների լայն դիապազոն, կարողանում էր հանդիսատեսին հաղորդել անգամ հուզականության ամենանուրբ նշույլները՝ թե աչքերով և թե ժպիտով, օժտված էր երաժշտականությամբ։

Չնայած բացառություններին «Արթուն մնացեք» («Գիշերվա քողի տակ» 1956 թ.), «Եվ նորից կլինի առավոտ» (1958 թ.), «Ցանցառը» (1959 թ.), «Երրորդ երդումը» (1966 թ.) և այլ ֆիլմերում, նրա լավագույն դերերը կատարվել են Ռաջ Կապուր-ռեժիսորի կինոնկարներում։ Առաջին հերթին դա վերաբերվում է «Թափառաշրջիկը» (1951 թ.) և «Պարոն 420» (1955 թ.) կինոնկարներին, որտեղ նա կերտել էր դասական դարձած լիրիկա-կատակերգական հերոսի կերպարը, որը համեմատվել է մեծագույն Չարլի Չապլինի կերտած կերպարի հետ։ Նրա այդ կերպարին համահունչ է նաև 1970 թվականին թողարկված «Իմ անունը ծաղրածու է» ֆիլմի հերոսի կերպարը։

Ռաջ Կապուրի կինոնկարները հայտնի էին ոչ միայն Հնդկաստանում, այլ նաև հարևան երկրներում և ԽՍՀՄ-ում։ Նրա «Թափառաշրջիկը» (1951 թ.), «Կոշիկներ մաքրողները» (1954 թ.), «Պարոն 420» (1955 թ.), «Արթուն մնացեք» (1956 թ.) և «Երկիրը, որտեղով հոսում է Գանգեսը» (1960 թ.) կինոնկարները շոշափում էին նաև սուր սոցիալական թեմաներ։ 1957 թվականին Ռաջ Կապուրը նկարահանվել է «Շարադա» ֆիլմում, որտեղ նրա խաղընկերուհին Մինա Կումարին էր, իսկ 1959 թվականին՝ «Չորս սիրտ, չորս ճանապարհ» կինոնկարում։ Մալա Սինհայի հետ միասին նա նկարահանվել է «Դաստիարակություն» (1958 թ.) և «Ճակատագրի խաղերը» (1959 թ.) կինոնկարներում։ 1964 թվականին Ռաջ Կապուրը թողարկեց իր առաջին գունավոր «Սանգամ» կինոնկարը։ Ֆիլմը հաջողված էր և դարձավ հիթ։ Նրա հետ միասին ֆիլմում նկարահանվել էին Ռաջենդրա Կումարն ու Վիջայանթհիմալան։ Այնուհետև նա թողարկեց «Իմ անունը ծաղրածու է» (1970 թ.) երեք մասանոց ֆիլմը, որը համարվում է նրա ստեղծագործական կյանքի գլխավոր կինոնկարը։ Այդ ընթացքում Ռաջ Կապուրը նկարահանվել է «Հանցագործություն և...» (1967 թ.), «Աշխարհի շուրջը» (1967 թ.) և այլ ֆիլմերում, որոնցից կարելի է առանձնացնել «Անուրջներ վաճառողը» (1967 թ.) կինոնկարը՝ Հեմա Մալինիի մասնակցությամբ։

1973 թվականին նա բեմադրել է «Բոբբի» կինոնկարը, որն ունեցավ հսկայական հաջողություն։ Ֆիլմում նկարահանվել էին Պրանը, Պրեմ Նաթհը և Արունա Իրանին, իսկ գլխավոր դերերը կատարել էին Ռիշի Կապուրը և Դիմփլ Կապադիան։ 1978 թվականին Ռաջ Կապուրը նկարահանեց «Ճշմարտություն, սեր և գեղեցկություն» խորիմաստ կինոնկարը։ Ֆիլմը սկզբնական շրջանում հաջողություն չունեցավ, սակայն ինչպես Ռաջ Կապուրի շատ ֆիլմեր, այն դարձել է հնդկական կինոյի դասական նմուշ։ Ֆիլմում գլխավոր դերերը կատարել էին Շաշի Կապուրն ու Զինատ Ամանը։ Ռաջ Կապուրի հաջորդ երկու «Սիրային հիվանդություն» (1982 թ.) և «Գանգես, քո ջրերը պղտորվել են» (1985 թ.) կինոնկարները ընդունվեցին ջերմությամբ։ Ռաջ Կապուրի վերջին և անավարտ ֆիլմը պակիստանցի աղջկա և հինդուս տղայի մասին պատմող «Հեննա» կինոնկարն է։ Ֆիլմն ավարտին հասցրին նրա որդիները՝ 1991 թվականին։

Ռաջ Կապուրը համարվում է կինոյի պատմության մեջ եղած ամենահայտնի դերասաններից մեկը։ Նա հանրաճանաչ էր Արևելյան Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում, Չինաստանում, ԽՍՀՄ-ում, Արաբական երկրներում, Իրանում, Թուրքիայում և այլուր։

Անձնական կյանքը

1946 թվականին Ռաջ Կապուրն ամուսնացել է Կրիշնա Մալհոտրայի հետ, ում հայրը Պրիտհվիռաջ Կապուրի մորեղբայրն էր։ Կրիշնայի եղբայրները՝ Ռաջենդրա Նաթհը, Պրեմ Նաթհը և Նարենդրա Նաթհը հետագայում դարձան դերասաններ, իսկ քույրը ամուսնացել էր դերասան Պրեմ Չոպրայի հետ։

Ըստ որոշ աղբյուրների, Ռաջ Կապուրը 1950-ական թվականներին սիրավեպ է ունեցել Նարգիսի, իսկ հետագայում ` Վիջայանթհիմալայի հետ, չնայած որ երկու դերասանուհիներն էլ ժխտել են այդ փաստը։ Ռաջ Կապուրը ռոմանտիկ կապ է ունեցել նաև դերասանուհի Պադմինիի հետ։

Իր եղբայրների` Շամմի Կապուրի և Շաշի Կապուրի հետ միասին Ռաջ Կապուրը հանդիսանում է Կապուրների դերասանական դինաստիայի երկրորդ սերնդի ներկայացուցիչը։ Նրա երեք որդիները՝ Ռանդհիր Կապուրը, Ռիշի Կապուրը և Ռաջիվ Կապուրը նույնպես դերասաններ են։ Բացի այդ նա ունի նաև երկու դուստր՝ Ռիտու Նանդան և Ռիմա Ջայնը։ Ռաջ Կապուրի որդիների կանայք՝ Բաբիտան և Նիտու Սինգհը նույնպես դերասանուհիներ են։ Ժամանակակից հնդկական կինոյի դերասաններ են նաև Ռաջ Կապուրի թոռնուհիներն ու թոռները՝ Կարիսմա Կապուրը, Կարինա Կապուրը, Ռանբիր Կապուրը և Արման Ջայնը, իսկ թոռներից մեկը՝ Նիքհիլ Նանդան ամուսնացել է Ամիթաբհ Բաչչանի դստեր հետ։

Ռաջ Կապուրը մահացել է 1988 թվականի հունիսի 2-ին՝ Դելիում, ասթմայի հետ կապված սրացումներից, Դադասահեբ Փհալկեի անվան բարձրագույն պարգևն ստանալուց մեկ ամիս անց։ Նրա մահը Հնդկաստանում համարժեք էր ազգային ողբերգության։

Ֆիլմագրության ընտրանին

Դերասան

Թվական	Անվանում	Բնօրինակ անվանում	Կերպար
1935	Հեղափոխություն	Inquilab	-
1943	Գաուրի	Gauri	-
1943	Ընդհանուր զրույց	Hamari Baat	-
1947	Սրտի թագուհին	Dil-Ki-Rani	Մադհավ
1947	Բանտային կալանք	Jail Yatra	-
1948	Հավերժ սեր	Amar Prem	-
1949	Անձրևների ժամանակը	Barsaat	Պրան
1949	Համբավ	Andaz	Ռաջան
1950	Պատմություն	Dastan	Ռաջ
1950	Մեղեդի	Sargam	-
1950	Անմեղ աչիկներ	Bawre Nain	Չանդ
1951	Թափառաշրջիկը	Awaara	Ռաջ Ռագունաթ
1952	Հոգի	Bewafa	Ռաջ
1952	Անհավանական իրադարձություն	Anhonee	Ռաջկումար Սաքսենա
1955	Պարոն 420	Shree 420	Ռանբիր Ռաջ
1956	Արթուն մնացեք (Գիշերվա քողի տակ)	Jagte Raho	Պասանտ
1956	Բոլորից թաքուն	Chori Chori	Սագար, Սուլթանա Դակու
1957	Շարադա	Sharada	Շեքհար
1958	Դաստիարակություն	Parvarish	Ռաջա Ջ. Սինգհ
1958	Եվ նորից կլինի առավոտ	Phil Subha Hogi	Ռամ Բաբու
1959	Չորս ճանապարհ	Char Dil Char Raahein	Գովինդա
1959	Ցանցառը	Anari	Ռաջ Կումար
1960	Խարդախը	Chhalia	Չհալիա
1960	Երկիրը, որտեղով հոսում է Գանգեսը	Jis Desh Men Ganga Behti Hai	Ռաջու
1960	Պարոն ճշմարտասերը	Shriman Satyawadi	Վիջայ Կումար
1964	Սանգամ	Sangam	Սունդեր Կհաննա
1967	Հանցագործություն և ...	Diwana	Պյարելալ
1968	Անուրջներ վաճառողը	Sapnon Ka Saudagar	Ռաջ Կումար
1970	Իմ անունը ծաղրածու է	Mera Naam Joker	Ռաջ «Ռաջու» Ռանբիր
1971	Ժամանակի գետը	Kal Aaj Aur Kal	Ռամ Բ. Կապուր
1976	Իմ ընկեր Կհանը	Khaan Dost	Հավալդար Ռամդին Պանդեյ
1978	Ծառայություն	Naukri	Սուրաջ Սինգհ
1980	Աբդուլա	Abdullah	Աբդուլա
1982	Մասնավոր խուզարկու	Gopichand Jasoos	Գոպիչանդ

Ռեժիսոր

Թվական	Անվանում	Բնօրինակ անվանում
1948	Մոխրացող կիրք	Aag
1949	Անձրևների ժամանակը	Barsaat
1951	Թափառաշրջիկը	Awaara
1955	Պարոն 420	Shree 420
1964	Սանգամ	Sangam
1970	Իմ անունը ծաղրածու է	Mera Naam Joker
1973	Բոբբի	Bobby
1978	Ճշմարտություն, սեր և գեղեցկություն	Satyam Shivam Sundaram: Love Sublime
1982	Սիրային հիվանդություն	Prem Rog
1985	Գանգես, քո ջրերը պղտորվել են	Ram Teri Ganga Maili

Պրոդյուսեր

Թվական	Անվանում	Բնօրինակ անվանում
1948	Մոխրացող կիրք	Aag
1949	Անձրևների ժամանակը	Barsaat
1951	Թափառաշրջիկը	Awaara
1953	Սիրո շունչը	Aah
1954	Կոշիկներ մաքրողները	Boot Polish
1955	Պարոն 420	Shree 420
1957	Դելին արդեն մոտ է	Ab Dilli Dur Nahin
1960	Երկիրը, որտեղով հոսում է Գանգեսը	Jis Desh Men Ganga Behti Hai
1964	Սանգամ	Sangam
1970	Իմ անունը ծաղրածու է	Mera Naam Joker
1971	Ժամանակի գետը	Kal Aaj Aur Kal
1973	Բոբբի	Bobby
1975	Խաբել ճակատագրին	Dharam Karam
1978	Ճշմարտություն, սեր և գեղեցկություն	Satyam Shivam Sundaram: Love Sublime
1981	Սիրելի կինը	Biwi O Biwi
1982	Սիրային հիվանդություն	Prem Rog

Ծանոթագրություններ

1. Капур Радж // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 268)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռաջ Կապուր» հոդվածին։