An Vosen Beriodek
From Wikipedia, the free encyclopedia
An Vosen Beriodek yw rol a elvennow kymyk. Y’n Vosen, settyes yw an elvennow yn aray aga niver atomek ow talleth gans niver onan, hidrojen. Niver atomek elven yw an keth tra ages an niver a brotonow yn nuklesen po sprusen an atom na. Y’n Vosen Beriodek renkys yw an elvennow yn periodow ha bagasow. Gelwys yw rew elvennow a-dreus dhe’n vosen period. Yma dhe bub period niver, a 1 dhe 8. Yma dhe Beriod 1 diw elven yn unnik: hidrojen ha heliom. Yma dhe Beriod 2 ha Period 3 eth elven. Hirra yw periodow erel. Yma dhe’n elvennow yn period niverow atomek yn eyl wosa y gila.
Gelwys yw koloven elvennow yn-nans mosen bagas. Yma 18 bagas y’n vosen beriodek savonek. Yma dhe bub bagas niver: a 1 dhe 18. Elvennow yn bagas a renk aga elektronow yn fordhow hevelep, herwydh an niver a elektronow talvos, hag a re taklow kymyk hevelep dhedha, h.y. i a omdheg yn fordhow hevelep. Rag ensampel, aswonnys yw bagas 18 avel gassys nobyl drefen aga bos gassys oll ha ny wrons kesunya gans atomow erel.
Usys yw an vosen beriodek gans kymygydhyon dhe weles patronyow ha perthynyansow ynter elvennow. Yma tri chyf bagas y’n Vosen Beriodek; alkenyow, alkanoydow, ha dialkenyow. Rag ensampel, elvennow a-bell war askel gledh ha war woles an vosen yw an moyha metelyek, hag elvennow war an dheghow a-wartha yw an lyha metelyek. Yma lies patron ha perthynyans aral ynwedh.
Devisys veu an vosen beriodek gans an kymygydh a Russi Dmitry Ivanovich Mendeleyev (1834-1907). Dh’y enora, henwys veu elven 101 mendeleviom.