Марин Геталдиќ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Марин Геталдиќ (лат. Marinus Ghetaldus); (Дубровник, 2 октомври 1568 - Дубровник, 8 април 1626 ) — хрватски математичар и физичар. Основното образование го стекнал во родниот град. Во 1588 година бил примен за член на Големиот совет, а потоа работел на разни работни места во служба на Дубровничката Република. Во 1595 година со М. Гучетиќ отишол во Лондон да помогне во решавањето на наследството. Со истата цел патувал во Антверпен во 1597 година, каде што останал до 1599 година. Таму учел математика кај францускиот математичар Мишел Коање и ги добил првите поттици за научна работа. После тоа отпатувал во Франција за да ги реши работите за истото наследство и во Париз го запознал Франсоа Виет. Таа средба била пресудна за неговата работа во математиката. Во Италија го запознал Галилео Галилеј, со кого подоцна се допишувал. Се вратил во Дубровник во 1601 година, а потоа отпатувал во Италија за да ги објави своите први научни трудови. Таму ги запознал германскиот математичар и астроном Кристофор Клавиус и австрискиот астроном Кристоф Гринбергер, со кои подоцна се допишувал. Во 1603 година се вратил во Дубровник, каде се занимавал со оптика и изведувал опити со параболични огледала во Бетинската Пештера. Во 1606 година тој бил еден од двајцата поклисари кои му го однеле годишниот данок на Дубровничката Република на султанот во Цариград.
Марин Геталдиќ | |
---|---|
Роден/а | 2 октомври 1568 Дубровник, Дубровничка Република (денес Хрватска) |
Починат/а | 11 април 1626 Дубровник, Дубровничка Република |
Занимање | математичар, физичар |
Геталдиќ се занимавал со практична примена на математиката при решавање на геодетски проблеми. Така, на пример, тој ја одредил географската ширина на Цариград и Дубровник, а особено е занимлив неговиот пристап кон одредување на зафатнина на Земјата. За неговото решение предложил свој, чисто геодетски метод, објавен постхумно во делото За аналитичкото и синтетичкото во математиката (лат. De resolutione et compositione mathematica, 1630 година), која не вклучува астрономски мерења. Иако овој метод денес нема практична вредност, тој е важен заради неговата оригиналност и во споредба со слични методи од тоа време, би дал најточен резултат.[1]
Во неговото прво дело Подобрувањето на Архимед или за различни видови тела споредени по тежина и големина (лат. Promotus Archimedis seu de variis corporum generibus gravitate et magnitudine comparatis, 1603 година) ја одредува врската помеѓу тежината и зафатнината на разни тела и користи строги опити. Делото Неколку белешки за параболата (лат. Nonnullae propositiones de parabola, 1603) се поврзани со истражувањето на Геталдиќ за параболичните огледала и докажуваат дека сите параболи се подеднакво соодветни за изградба на параболични огледала, а не само пресеците на исправен, правоаголен конус. Во делото Дополнување на галскиот Аполониј или разбудената делумно зачувана геометрија на допир на Аполониј од Перга (лат. Supplementum Apollonii Galli seu exsuscitata Apollonii Pergaei Tactionum geometriae pars reliqua, 1607) тој ја дополнува Виетовата обнова на делото за допир на Аполониј од Перга, а во делото Оживеаниот Аполониј или обновена геометрија на наклони на Аполониј од Перга (лат. Apollonius redivivus seu restituta Apollonii Pergaei Inclinationum geometria, I - II, 1607 - 1613) го обновува Аполоновото дело за наклони. Во овие дела тој го применува синтетичкиот метод за да ги направи обновените дела што поверодостојни на изгубените оригинали. Во делото Збирка на различни проблеми (лат. Variorum problematum Collectio, 1607) решава 42 математички проблеми од кои некои ги зел од Региомонтан, Клавиј и Гринбергер, а некои сам ги додал. Во него тој решава некои проблеми со синтетички метод, за некои врши геометриска анализа и синтеза, а на некои им додава таканаречен консектариум, во методолошки поглед многу важна последица. За голем дел од проблемите применува алгебарска анализа. Под влијание на Виет, наместо со геометриски величини или броеви, работи со општи величини (species). Делото на Геталдиќ значително влијаело на развојот на примената на алгебрата во геометријата пред откривањето на аналитичката геометрија. Во Загреб било објавено репринт издание на целокупните дела на Геталдиќ под наслов Opera omnia (1968).[1]
Нему му се припишувало авторството на две кратки расправи, Elementorum Euclidis Definitiones и Tractatus de Sphaera Mundi, но во последно време се верува дека авторот е веројатно језуитот Иван Времан од Сплит.[2]