Loading AI tools
Alemannisch dialect van het Duits Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Vorarlbergs (Duits: Vorarlbergerisch of Vorarlbergisch) is een verzamelnaam voor Alemannische streektalen die in de Oostenrijkse deelstaat Vorarlberg worden gesproken.
De Vorarlbergse dialecten horen bij het Alemannische dialectcontinuüm en kunnen erg van elkaar verschillen. De Walserduitse dialecten – Bodenseealemannisch, Osthochalemannisch en Höchstalemannisch – zijn nauw verwant met de aangrenzende dialecten Liechtensteinisch, Nordostschweizerisch en Allgäuerisch. Vorarlberg is de enige Oostenrijkse deelstaat waar geen Beierse dialecten worden gesproken.
De Montafonse, Lustenauer en de Bregenzerwälder dialecten zijn heel specifieke Hoogalemannische dialecten. Er bestaat een veeltal regionale subdialecten van het Vorarlbergse dialectcontinuüm, in het bijzonder in het "Wälderisch" (Bregenzerwald), in het Dornbirnse dialect en de dialecten in het gebied van Walgau en Bludenz.
Op grond van de Alemannische taalverwantschap is een dialectale communicatie tussen de Vorarlbergse inwoners en een groot deel van de Deutschschweizer inwoners in principe zonder problemen mogelijk. Omdat in de rest van Oostenrijk Beierse dialecten worden gesproken, begrijpen niet alle Oostenrijkers de Vorarlbergse dialecten even goed.
In het Vorarlbergs maakt men gebruik van de Vroegnieuwhoogduitse diftongering, die in het Alemannisch niet of alleen maar gedeeltelijk overgenomen is. Dus staat Hūs voor "Haus" (huis), mīn voor "mein" (mijn), en Fǖr voor "Feuer" (vuur). Verder wordt sch (sj) in plaats van s gebruikt (bischt voor "bist" (bent), Mascht voor "Mast" (mast)), even als in sommige streken van Tirol.
Bovendien worden er in het Vorarlbergs veel woorden gebruikt die in het schriftelijke Duits niet bestaan: Hǟs voor "Kleidung" (kleren), Gäalta voor "Zuber" (tobbe), Göbl/Goga/Goba of Gofa voor "Kinder" (kinderen), Schmelga = Mittelbregenzerwälderisch voor "Mädchen" (meisje).
Een grammaticale eigenaardigheid is het gebruik van de Alemannisch verleden tijd: i bin gsĩ "ich bin gewesen" (ik ben geweest), i han ghaa "ich habe geglaubt" (ik heb gedacht), i han gseaha "ich habe gesehen" (ik heb gezien), i han gsēt "ich habe gesagt" (ik heb gezegd). Typisch voor het Alemannisch is het frequente gebruik van het diminutief (bijvoorbeeld Hüsle "kleines Haus/Häuschen" (huisje)).
Voorbeelden voor Vorarlbergse woorden zijn verzameld in de Liste Vorarlberger Dialektausdrücke (Duits).
Hoogduits: "ein Stein" (een steen)
Uit het dialectale gedicht Der Wasser-Schada van Seeger an der Lutz (1831–1893)
Grüaß Gott ("Grüß Gott"; God begroete u) en Grüaß Di zijn wijdverspreide standaardbegroetingen in het Vorarlbergs. Afhankelijk van de tijd van de dag worden ook Guata Morga (Goedemorgen) of Guata Obad (Goedeavond) gebruikt.
Gebruikelijke informele begroetingen zijn Servus (ook Zeawas of Seas) en Heil(e). Deze "Heil" heeft niets te maken met de nazi-roep, veeleer is het een apolitieke groet die tussen kennissen en uitsluitend in Vorarlberg gebruikt wordt. Een andere populaire informele groet onder Vorarlbergers is Habidere dat te herleiden is tot Ich habe die Ehre (Ik heb de eer).
Het is in Vorarlberg gebruikelijk om alleen maar personen die je goed kent of personen die niet ouder zijn als jezelf met Servus verwelkomt. Alle andere personen worden met de formele Grüaß Gott begroet.
Een groet die ongeveer overeenstemt met het Hoogduitse Hallo is het informele Vorarlbergse Hoi. Het is voornamelijk verspreid in het Bregenzerwald, in Lustenau, in het Rheindelta (Höchst, Fußach, Gaißau), in Feldkirch en in Götzis en dan vooral in het Zwitserduits. In Lustenau is het gebruikelijk om bij het afscheid Lebe te zeggen, een verkorte vorm van Lebe wohl (Vaarwel).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
