Nòrma mistralenca
From Wikipedia, the free encyclopedia
La nòrma mistralenca (normo mistralenco) es una nòrma lingüistica (una codificacion) que fixa la lenga occitana. Apareguèt en 1853 dins leis òbras de Josèp Romanilha, puei dins leis òbras de Frederic Mistral tre 1854. La nòrma mistralenca se basa dins l'ortografia sus de principis fonetics que utilizan parcialament de convencions venent de l'Edat Mejana (lh) e parcialament de convencions venent dau francés (gn - ou). Es utilizada per 12% dei locutors de la lenga occitana, segon l'estudi de l'Institut Canadian sobre lei Minoritats Lingüisticas.[1]
La nòrma mistralenca se compausa de dos aspèctes:
- La nòrma ortografica o ortografia, que fixa la maniera d'escriure lei sòns. Se parla d'ortografia mistralenca (ourtougràfi mistralenco, codificada).
- Remarca - La grafia mistralenca (grafìo mistralenco) englòba pus largament l'ortografia mistralenca (codificada, dins la nòrma) e divèrs usatges gaire codificats (fòra nòrma), mai que s'inspiran de l'ortografia mistralenca.
- La nòrma orala, que fixa una maniera recomandada de parlar en occitan.
Es l'escrivan Josèp Romanilha que fondèt aquela nòrma en 1853 dins La part dau Bòn Dieu <La part dóu Bon Diéu>. Puei l'escrivan Frederic Mistral l'illustrèt e la desvolopèt dins son òbra abondosa, tant en literatura coma en lexicografia, amb un diccionari monumentau, Lo Tresaur dau Felibritge <Lou Tresor dóu Felibrige>. Pasmens, avans de chausir definitivament la grafia mistralenca en 1854, cau precisar que Mistral foguèt temptat durant leis ans precedents d'utilizar una grafia diferenta, pus pròcha de la grafia classica (aquela que lo provençau Simon Juda Onorat ja aviá utilizada dins son diccionari de 1846). Lo Felibritge adoptèt la nòrma mistralenca a sa fondacion en 1854 e, gràcias au succès de Mistral, l'espandiguèt a partir d'un nuclèu provençau dins l'ensems d'Occitània a la fin dau sègle XIX. Dempuei la segonda mitat dau sègle XX, la nòrma mistralenca a reculat davant la nòrma classica e uei se limita sustot au provençau generau e au niçard, en concurréncia amb la nòrma classica. Lo Felibritge, desenant, es partejat entre nòrma mistralenca (sustot en Provença) e nòrma classica.
Leis usatgiers de la grafia mistralenca son qualificats de mistralencs.
La nocion de grafia mistralenca a recebut de sinonims que son mens satisfasents:
- Grafia romanilhenca fa referéncia au trabalh de codificacion de Romanilha, que precediguèt lo de Mistral, mai aqueu tèrme es rar e gaire acceptat per lei mistralencs.
- Grafia felibrenca fa referéncia au fach que lo Felibritge adoptèt la nòrma mistralenca a sa fondacion en 1854. Mai tre la fin dau sègle XIX, lo Felibritge coneguèt en son sen l'aparicion d'un corrent favorable a la grafia classica e uei, lo Felibritge accèpta lei doas nòrmas, classica e mistralenca (levat en Provença ont utiliza ren que la mistralenca).
L'aplicacion de la nòrma mistralenca en Bearn, e au gascon en generau, se sòna grafia febusiana. Foguèt lo trabalh de l'Escòla Gaston Fèbus a la fin dau sègle XIX. Son usatge a reculat fòrça dempuei la segonda mitat dau sègle XX, davant l'avançada de la nòrma classica.
La nòrma de l'escòla dau Pò, creada en 1971 dins lei Valadas Occitanas, deriva de la nòrma mistralenca mai n'es diferenta.