Loading AI tools
polska instytucja naukowa o uprawnieniach śledczych i resortowych w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN) – państwowa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej obejmująca organy i struktury o zadaniach badawczych, edukacyjnych, ochrony dziedzictwa narodowego (archiwalnych, muzealnych i bibliotecznych), śledczych, lustracyjnych, poszukiwawczych, kommemoratywnych i wydawniczych.
Logo IPN | |
Siedziba IPN przy ul. Kurtyki 1, w kompleksie biurowym Empark Mokotów Business Park | |
Państwo | |
---|---|
Data utworzenia |
19 stycznia 1999 |
Prezes | |
zastępca Prezesa | |
Budżet | |
Zatrudnienie |
2541 (2020)[1] |
Adres | |
ul. Janusza Kurtyki 1 02-676 Warszawa | |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°10′55,380″N 21°00′02,844″E | |
Strona internetowa |
Instytut został powołany 19 stycznia 1999 na mocy ustawy z 18 grudnia 1998 o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, choć historia jego pionu śledczego korzeniami sięga powołanej w 1945 roku Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce[2].
Do zadań Instytutu Pamięci Narodowej należy:
Przedmiotem badań Instytutu są m.in.:
Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy Prezes IPN przedstawia raz w roku Sejmowi oraz Senatowi informacje o wynikach działalności Instytutu, która jednak w części dotyczącej bezpieczeństwa lub obronności państwa może zostać utajniona. Sprawozdanie jest publikowane na stronach obu izb w postaci druku sejmowego (senackiego).
Instytutem Pamięci Narodowej kieruje Prezes Instytutu Pamięci Narodowej. W pierwotnym stanie prawnym był wybierany na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej przez Sejm za zgodą Senatu na pięcioletnią kadencję. Do wyboru Prezesa Instytutu przez Sejm niezbędna była większość kwalifikowana, która w tym wypadku wynosiła 3/5. Zgoda Senatu wyrażana była bezwzględną większością głosów. Był to jedyny przypadek w polskim prawodawstwie przewidujący wybór wysokiego urzędnika państwowego większością kwalifikowaną. Natomiast w stanie prawnym do 15 czerwca 2016 r., zgodnie z przyjętą przez Sejm w dniu 29 kwietnia 2010 (podpis Marszałka Sejmu pod ustawą) nowelizacją ustawy, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej nadal wybierany był przez Sejm za zgodą Senatu, ale już bezwzględną większością głosów, a nie kwalifikowaną 3/5, na okres 5 lat, na wniosek Rady Instytutu Pamięci, która zgłasza kandydata spoza swojego grona. Od 16 czerwca 2016 r. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej wybierany jest wciąż przez Sejm za zgodą Senatu, ale zgodnie z art. 31 ust. 1a Regulaminu Sejmu[4] jest to dokonywane większością zwykłą, na okres 5 lat, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej.
Prezes posiada immunitet formalny[5].
Lp. | Zdjęcie | Imię i nazwisko | Objęcie urzędu | Złożenie urzędu |
---|---|---|---|---|
1. | Leon Kieres | 30 czerwca 2000 | 29 grudnia 2005 | |
2. | Janusz Kurtyka | 29 grudnia 2005 | 10 kwietnia 2010 | |
– | p.o. Franciszek Gryciuk | 10 czerwca 2010 | 28 czerwca 2011 | |
3. | Łukasz Kamiński | 28 czerwca 2011 | 22 lipca 2016 | |
4. | Jarosław Szarek | 22 lipca 2016 | 23 lipca 2021 | |
5. | Karol Nawrocki | 23 lipca 2021 | nadal |
Zastępcy Prezesa IPN:
Kolegium IPN to organ mający za zadanie m.in. wyłonienie kandydata na Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Członkowie są wybierani przez Sejm (5 członków), Senat (2 członków) i Prezydenta RP (2 członków), w przeszłości natomiast byli wybierani przez Sejm i Senat, a także wyłaniani przez Krajową Radę Sądownictwa (I kadencja) lub mianowani przez Prezydenta (II kadencja). Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej zostało przywrócone ustawą z dniem 16 czerwca 2016[7].
Rada Instytutu Pamięci Narodowej była organem utworzonym w latach 2010–2016 w miejsce zniesionego wówczas Kolegium. Członków Rady wyłaniały Sejm (5), Senat (2) oraz Prezydent RP – po 1 z 2 kandydatów przedstawianych mu przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury. Rada istniała do 16 czerwca 2016, gdy weszła w życie nowelizacja ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, która w art. 10 zniosła Radę Instytutu Pamięci Narodowej[19], zastąpioną przywróconym Kolegium IPN.
Skład jedynej kadencji Rady Instytutu Pamięci Narodowej[20]
Od 2020 r. siedziba główna Instytutu Pamięci Narodowej mieści się przy ul. Janusza Kurtyki 1 w Warszawie. Instytut ma jedenaście oddziałów w miastach, które są siedzibami sądów apelacyjnych (Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa oraz Wrocław). Ponadto powołano siedem delegatur w kolejnych miastach (Bydgoszcz, Gorzów Wielkopolski, Kielce, Koszalin, Olsztyn, Opole oraz Radom). Utworzono także jeden punkt zamiejscowy oddziału (w Zielonej Górze), a poza tymi lokalizacjami Instytut prowadzi również dwa centra edukacyjno-muzealne (w Bielsku-Białej i Częstochowie)[22].
Piony śledczy i lustracyjny stanowią struktury prokuratury działające w IPN i realizują swe zadania autonomicznie od kierownictwa i prac pozostałych struktur Instytutu. Na ich czele stoją dyrektorzy, z których dyrektor pionu śledczego jest zarazem zastępcą Prokuratora Generalnego, toteż podlegają mu zarówno prokuratorzy kierowanego przez siebie pionu, jak i dyrektor Biura Lustracyjnego.
Pion śledczy realizujące zadania śledcze Instytutu w sprawach, o których mowa w art. 1 ustawy z 18 grudnia 1998. Składa się z jednostki nadrzędnej, czyli Głównej Komisji z siedzibą w Warszawie oraz jedenastu oddziałowych komisji i siedmiu referatów śledczych w delegaturach IPN. Komisja zatrudniała w 2020 r. 7 prokuratorów Głównej Komisji i 74 prokuratorów oddziałowych komisji[1].
Pion jest kontynuatorem powołanej w 1945 Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, która od chwili powstania aktywnie współpracowała z Komisją Narodów Zjednoczonych do spraw Zbrodni Wojennych (UNWCC) z siedzibą w Londynie. W 1949 zmieniono nazwę na Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i pod tą nazwą Komisja działała do 1984, kiedy po raz kolejny dokonano jej przekształcenia, zmieniając nazwę na Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – Instytut Pamięci Narodowej. W 1991 poszerzono zakres badań Komisji, zmieniając jej nazwę na Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej. Ta z kolei została postawiona w stan likwidacji wspomnianą wyżej ustawą z 1998, a jej dokumentację przejęła nowo powołana instytucja Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
W kolejnych przekształceniach zachodzących na przestrzeni półwiecza widać zachodzące zmiany nazwy: od badania zbrodni niemieckich, potem hitlerowskich, poprzez dodanie członu „pamięci narodowej”, zastąpienie wyrazu „hitlerowskich” wyrazami „przeciw narodowi polskiemu”, wreszcie zastąpienie wyrazu „badania” wyrazem „ścigania”.
Do wyłącznej kompetencji prokuratorów Komisji należy przestępstw stanowiących zbrodnie komunistyczne, zbrodnie nazistowskie popełnione przez okupanta niemieckiego, zbrodnie nacjonalistów ukraińskich oraz inne czyny stanowiące zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości[1].
Śledztwa w sprawach zbrodni nazistowskich (w szczególności dotyczące sprawców zamieszkujących na terenie Niemiec), prowadzone są przez IPN we współpracy z Centralą Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych (niem. Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung Nationalsozialistischer Verbrechen) w Ludwigsburgu, utworzoną w grudniu 1958. Ponadto Komisja kieruje wnioski o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej do Ukrainy, Rosji, USA, Austrii, Wielkiej Brytanii, Francji, Irlandii oraz Kanady. Komisja też otrzymuje wnioski o udzielenie pomocy prawnej wpływające z innych państw[23].
Główna Komisja prowadzi działalność w ramach punktu kontaktowego Europejskiej Sieci Eurojust, który zajmuje się koordynowaniem ścigania sprawców odpowiedzialnych za popełnienie zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości oraz zbrodni wojennych. Komisja współpracuje ponadto z Platformą Europejską Pamięci i Sumienia (The Platform of European Memory and Conscience)[24].
Pion lustracyjny obejmuje Biuro Lustracyjne oraz podległe mu oddziałowe biura lustracyjne, wykonujące zadania z zakresu lustracji osób pełniących funkcje publiczne, określone w ustawie z dnia 18 października 2006 o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów[25].
Pion lustracyjny utworzono poprzez włączenie do Instytutu dotychczasowego Biura Rzecznika Interesu Publicznego. Ustawa weszła w życie 15 marca 2007 r., tego dnia Biuro rozpoczęło formalnie działalność[26].
Główne zadania Biura Lustracyjnego to[27]:
Na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu powstało Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów (BUiAD), które 16 czerwca 2016 r. (na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz niektórych innych ustaw) zmieniło nazwę na Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej[28]. Działalność archiwalna rozpoczęła się w drugiej połowie 2000 r. W Oddziałach Instytutu Pamięci Narodowej powołano Oddziałowe Archiwa, w Delegaturach istnieją Wydziały Archiwalne[29].
Pion archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej zajmuje się ewidencjonowaniem, gromadzeniem, przechowywaniem, opracowywaniem, zabezpieczeniem, udostępnianiem i publikowaniem dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz gromadzonych od 22 lipca 1944 do 31 lipca 1990, a także organów bezpieczeństwa Rzeszy Wielkoniemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczących:
Archiwum IPN udostępnia dokumenty (w postaci elektronicznych kopii i oryginałów, o ile ich stan fizyczny na to pozwala) i informacje z zasobu m.in. na podstawie:
Zasób archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej tworzą głównie dokumenty instytucji prowadzących działania operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze: organów bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Akademii Spraw Wewnętrznych, Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza, jednostek wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Głównego Zarządu Informacji Ministerstwa Obrony Narodowej, Wojskowej Służby Wewnętrznej, Oddziału II Sztabu Generalnego (ludowego) Wojska Polskiego, Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.
Do zasobu archiwalnego włączono również dokumenty zgromadzone wcześniej przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i odpowiednie komisje okręgowe, akta osób represjonowanych z przyczyn politycznych pochodzące z sądów powszechnych i prokuratur, a także dokumenty jednostek organizacyjnych więziennictwa. Do 31 lipca 2008 r. IPN zgromadził 86 450 metrów bieżących akt[35], 31 grudnia 2020 r. zasób archiwalny IPN liczył 92 798 metrów bieżących (z czego 1/3 znajduje się w Archiwum w Warszawie)[36], 39 mln fotografii, ponad 800 tys. mikrofilmów i mikrofisz, ponad 2000 jednostek archiwalnych filmów i ponad 1500 nagrań dźwiękowych[37].
W skład Archiwum wchodzą Wydziały[38]:
Biuro Poszukiwań i Identyfikacji (BPiI) zostało powołane 16 czerwca 2016 r. na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz niektórych innych ustaw[28].
W zakresie powierzonych zadań Biuro Poszukiwań i Identyfikacji ma prowadzenie działań mających na celu odszukanie miejsc pochówku osób, które straciły życie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r. wskutek walki z narzuconym systemem totalitarnym, na skutek represji totalitarnych lub czystek etnicznych dokonywanych na polskiej ludności. Biuro realizuje też działania badawczo-historyczne, poszukiwawcze oraz identyfikacyjne. W okresie wcześniejszym zadania o podobnym charakterze prowadzili w IPN pracownicy Samodzielnego Wydziału Poszukiwań w ramach projektu „Poszukiwanie nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944–1956”. Po powstaniu BPiI poszerzeniu uległ zakres chronologiczny oraz merytoryczny[39]. Od 11 września 2019 roku BPiI współpracuje z Defense Prisoner of War/Missing in Action Accounting Agency (DPAA), która zajmuje się poszukiwaniem zaginionych podczas wojen i konfliktów zbrojnych żołnierzy-jeńców wojennych (POW) lub zaginionych w walce (MIA). W ramach współpracy przedstawiciele BPiI zapoznali się ze specyfiką działalności DPAA w zakresie poszukiwań, techniki prac archeologicznych oraz metodologii badań identyfikacyjnych[40]. Strona amerykańska uczestniczy w pracach BPiI jeśli dotyczą one poszukiwania szczątków żołnierzy armii USA na terenie Polski[41].
W skład BPiI wchodzą Wydziały[42]:
Struktura Biura ma swe odwzorowanie w oddziałach IPN w całej Polsce. W oddziale lubelskim IPN stworzono Oddziałowe Biuro Poszukiwań i Identyfikacji, w pozostałych oddziałach i delegaturach IPN działania poszukiwawcze i identyfikacyjne są prowadzone w ramach Wieloosobowych Stanowisk ds. Poszukiwań i Identyfikacji.
Biuro prowadzi Bazę Materiału Genetycznego, w której przechowywane są dane DNA krewnych osób, które straciły życie w wyniku represji ze strony systemów totalitarnych lub czystek etnicznych. Pozwala to na identyfikację szczątek ludzkich odnalezionych w wyniku prowadzonych prac poszukiwawczych poprzez analizę porównawczą zgromadzonych profili genetycznych[43]. Baza jest oparta na systemie CODIS wykorzystywanym przez Federalne Biuro Śledcze (FBI). Instytut Pamięci Narodowej jest drugą w Polsce instytucją, po Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji, korzystającą z tego systemu. Umowa na wykorzystanie systemu CODIS została podpisana pomiędzy IPN a FBI w 2019 r[44]. Pracownicy BPiI współpracują również z naukowcami z Komisji Genetyki Sądowej przy Polskim Towarzystwie Medycyny Sądowej i Kryminologii[45]. Baza ma charakter otwarty, każdy krewny ofiar reżimów totalitarnych może przekazać do niej swój materiał genetyczny.
Osoby zidentyfikowane w trakcie prac BPiI są upamiętniane w Polskiej Bazie Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów, która została powołana 28 września 2012 roku[46].
Do września 2021 roku w ramach prac prowadzonych przez BPiI przebadano ok. 250 potencjalnych miejsc pochówku. Wykopaliska są prowadzone na wytypowanych w wyniku kwerend terenach, tj.: cmentarze, tereny leśne, więzienia, siedziby Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego i in. Najbardziej znanym miejscem prowadzenia prac przez BPiI jest tzw. kwatera na Łączce – miejscu pochówku przy murze cmentarnym Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie pomordowanych przez organy bezpieczeństwa publicznego. Biuro prowadzi również prace poszukiwawcze poza granicami Polski, współpracuje z instytucjami na terenie Litwy (Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy), Niemiec, Gruzji (Ministerstwem Spraw Wewnętrznych Gruzji), Białorusi oraz Ukrainy (Państwowa Międzywydziałowa Komisji ds. Upamiętniania Uczestników Antyterrorystycznych Operacji, Ofiar Wojny i Politycznych Represji). Dotychczas odnaleziono szczątki ponad 1500 osób, z których ok. 10 proc. zostało już zidentyfikowanych[47]. Wśród nich są ofiary zarówno zbrodni komunistycznych, niemieckiego terroru II wojny światowej, jak i żołnierze września 1939 r. Są to zarówno ofiary masowych mordów, jak i pojedynczych egzekucji. Biuro Poszukiwań i Identyfikacji w swej pracy wykorzystuje dane zgromadzone w Bazie Materiału Genetycznego IPN[48].
Prace poszukiwawcze prowadzone są we współpracy z prokuratorami Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, którzy czuwają nad prawidłowością zabezpieczenia materiału genetycznego i uzyskania opinii pozwalających na identyfikację odnalezionych osób[49].
Rodzinom zidentyfikowanych ofiar komunistycznego i niemieckiego terroru wręczane są noty identyfikacyjne potwierdzające tożsamość zidentyfikowanych osób[50].
Biuro Poszukiwań i Identyfikacji prowadzi również działania o charakterze popularyzatorskim i edukacyjnym, na które składają się[45]:
IPN został upoważniony do upamiętniania historycznych wydarzeń, miejsc i postaci w dziejach walk i męczeństwa narodu polskiego w kraju i za granicą oraz miejsc walki i męczeństwa innych narodów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 8 listopada 1917 do 31 lipca 1990 r. Z uwagi na to, że IPN nie jest organem administracji rządowej, w sprawach, które mogą mieć wpływ na realizację polityki państwa oraz umów międzynarodowych dotyczących miejsc pamięci narodowej oraz grobów i cmentarzy wojennych, podejmuje działania w porozumieniu z ministrem kultury i dziedzictwa narodowego[51].
Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa (BUWiM) powstało 1 sierpnia 2016 r. na mocy ustawy z 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o IPN – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Wówczas uległa likwidacji działająca od 1988 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[28].
Do zadań Biura należy[52]:
W skład Biura wchodzą Wydziały:
W Oddziałach Instytutu Pamięci Narodowej powołano Oddziałowe Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa.
W kompetencjach Biura znajduje się tworzenie i prowadzenie ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, przyznawanie świadczeń dla osób fizycznych sprawujących opiekę nad grobem weterana na pokrycie całości lub części kosztów sprawowanej opieki oraz dotacji dla osób prawnych na wykonywanie czynności związanych z budową, remontem, przeniesieniem lub utrzymaniem tych grobów. Do zadań Biura należy również ocena stanu opieki nad grobami i cmentarzami wojennymi oraz walk narodowowyzwoleńczych, cmentarzami ofiar totalitarnego terroru – grobami osób, które straciły życie wskutek walk z narzuconym systemem totalitarnym i represji reżimu komunistycznego, a więc grobami ofiar Czerwca ʼ56, Grudnia ʼ70 i Grudnia ʼ81. Aby wypełnić obowiązek oceny stanu opieki nad grobami wojennymi w kraju i za granicą w BUWiM prowadzone są prace nad stworzeniem ewidencji obiektów grobownictwa wojennego znajdujących się na terytorium Polski. Baza danych o tych miejscach jest tworzona we współpracy z organami administracji rządowej, jednostkami samorządowymi, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi i osobami prywatnymi. BUWiM również ewidencjonuje groby żołnierzy armii obcych (np. Armii Czerwonej) znajdujące się na terenie Polski. W przypadku poszukiwania grobów znajdujących się poza granicami Polski nawiązano kontakt z polskimi placówkami dyplomatycznymi w celu zebrania danych i potwierdzenia stanu utrzymania zewidencjonowanych obiektów[51].
Biuro Upamiętniania współpracę zagraniczną prowadzi w ramach umów międzynarodowych, dotyczących wzajemnego sprawowania opieki nad grobami ofiar wojen i przemocy totalitarnej, podpisanych przez Państwo Polskie z Białorusią, Kirgistannem, Litwą, Niemcami, Rosją, Uzbekistanem, Ukrainą, Włochami i Węgrami. Z tymi państwami Biuro prowadzi również współpracę w zakresie opieki nad grobami ich obywateli, którzy zostali pochowani na cmentarzach w Polsce[54].
BUWiM prowadzi również postępowania administracyjne wynikające z kompetencji Prezesa IPN dotyczącej wydawania decyzji zezwalających na ekshumację szczątków z grobów wojennych[55]. Potrzeby przeprowadzenia prac ekshumacyjnych wynikają z konieczności przeniesienia mogił wojennych związanej z rozbudową sieci dróg krajowych oraz dotyczą przypadków odkrycia w wyniku prowadzonych prac ziemnych nieznanych dotychczas miejsc pochówku[56].
Na mocy ustawa z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej Instytut Pamięci Narodowej jest zobowiązany do przygotowania na wniosek uprawnionych podmiotów opinii, czy używane nazwy podlegają rygorom ww. ustawy oraz do opiniowania zgłaszanych inicjatyw zmian nazewnictwa propagującego ideologię totalitarną. Pozwala to na usuwanie z przestrzeni publicznej wszelkiego rodzaju nazw, upamiętnień, znaków i symboli propagujących ideologie totalitarne[57].
Dekomunizacją objęte są obiekty: pomniki braterstwa broni ew. czynu rewolucyjnego, pomniki postaci lub wydarzeń związanych z historią ruchu komunistycznego, elementy zdobnicze prezentujące symbolikę komunistyczną znajdujące się na miejscach pamięci lub cmentarzach wojennych z okresu II wojny światowej oraz nazwy ulic, którym patronują działacze ruchu komunistycznego lub które nawiązują do rozwoju tego ruchu[58].
W ramach trwałego upamiętniania faktów, wydarzeń i postaci związanych z miejscami walk i męczeństwa BUWiM przeprowadza i finansuje zadania obejmujące realizację nowych bądź remont istniejących miejsc pamięci.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajduje się Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych, gdzie pochowane są odnalezione szczątki ofiar stalinowskich represji w Polsce zamordowanych przez komunistyczne władze w więzieniu mokotowskim w Warszawie[59]. Planowane jest dalsze rozbudowywanie tego miejsca upamiętnienia ofiar represji[60].
Miejsca upamiętnienia ofiar reżimów totalitarnych powstają również w innych miejscach w Polsce. Jednym z nich jest krypta Żołnierzy Niezłomnych w Radecznicy, gdzie we wrześniu 2019 r. złożono szczątki trzech żołnierzy zamojskiego II Inspektoratu AK: Józefa Pysia ps. „Ostry”, Pawła Kalinowskiego ps. „Francuz” i Mieczysława Szewczuka ps. „Włoch”[61].
Biuro Badań Historycznych (BBH) zostało utworzone 16 czerwca 2016 r. na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz niektórych innych ustaw[28].
Zadaniem Biura jest prowadzenie badań naukowych nad historią Polski od 1918 r. W obszarze zainteresowań badawczych BBH znajdują się również dzieje polskiej emigracji oraz historia polskiego spuścizny kulturowej na Wschodzie. BBH realizuje swoje zadania w ramach w ramach centralnych i oddziałowych projektów badawczych. Pracownicy Biura opracowują monografie, wydawnictwa źródłowe i periodyki Instytutu Pamięci Narodowej oraz organizują konferencję naukowych związane z obszarem badawczym BBH. W zakresie zadań BBH jest również przygotowywanie opinii i ekspertyz na rzecz prowadzonych postępowań przez sądy, dla organów administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych w zakresie problematyki związanej z ustawą o IPN. Pracownicy BBH przygotowują recenzje wydawnictw naukowych i edukacyjnych oraz wystaw opracowanych w IPN oraz biorą udział w popularyzacji wyników badań naukowych w mediach[62].
W skład Centrali BBH wchodzą[63]:
Struktura Biura ma swe odwzorowanie w całej Polsce, w miastach będących siedzibami oddziałów IPN powołano oddziałowe biura badań historycznych.
BBH prowadzi działalność naukową w ramach Centralnych Projektów Badawczych i Oddziałowych Projektów Badawczych. Ogólnopolska struktura organizacyjna Biura stwarza możliwość prowadzenia ogólnopolskich badań o charakterze przekrojowym i porównawczym. Projekty są prowadzone przez koordynatorów zatwierdzonych przez Prezesa IPN. Do współpracy w ramach tych projektów zapraszani są badacze zatrudnieni w innych ośrodkach naukowych (uczelnie wyższe, instytuty PAN itp.)[64].
W ramach działalności BBH organizuje konferencje naukowe i popularnonaukowe. Organizowanej tradycyjnej formie konferencji towarzyszyły również transmisje w mediach elektronicznych i społecznościowych prowadzane przez portal IPNtv, co pozwalało znacznie rozszerzyć krąg potencjalnych odbiorców[65].
BBH kontynuuje działalność Letniej Szkoły Historii Najnowszej – cyklicznych spotkań w Palczewie k. Warki. Są to zajęcia skierowane do studentów i doktorantów wydziałów politologicznych i historycznych, którzy przygotowują prace magisterskie i rozprawy doktorskie z zakresu historii najnowszej Polski. Prowadzone w ramach Szkoły zajęcia mają charakter wykładów i warsztatów[66].
W 2019 r. w ramach BBH powołano zespół historyków, którego celem jest zbadanie, przeanalizowania i opisania terroru i represji stosowanych przez niemieckie i sowieckie wojska oraz władze podczas II wojny światowej na terenach II Rzeczypospolitej Polskiej. Zespół prowadzi badania mające pozwolić na stworzenie imiennej listy Polaków-ofiar II wojny światowej oraz sprawców represji jakich oni doznali. Uzupełnieniem badań będzie cyfrowe kalendarium represji z okresu II wojny światowej obejmujące wszystkie powiaty przedwojennej Polski[67][68].
W 2023 r. Biuro Badań Historycznych prowadziło następujcie Centralne Projekty Badawcze[69]:
W 2024 r. oddziałowe biura historyczne prowadziły następujcie projekty badawcze[70]:
Instytut jest współorganizatorem Konkursu „Książka Historyczna Roku”[71].
Biuro Edukacji Narodowej (BEN) zostało powołane 16 czerwca 2016 r. na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz niektórych innych ustaw[28].
Głównym zadaniem Biura jest wspieranie kształcenia Polaków z zakresu historii najnowszej oraz upowszechnianie tej wiedzy w kraju i za granicą. BEN popularyzuje historię Polski od 1918 r., promuje wiedzę o udziale Polaków w II wojnie światowej, informuje o metodach, miejscach i sprawcach zbrodni popełnionych na obywatelach polskich, wspiera lokalne inicjatyw o charakterze patriotycznym i upamiętnieniowym[72].
W skład BEN wchodzą[72]:
W swej pracy BEN współpracuje ze szkołami, uczelniami, innymi instytucjami oświatowymi lub kulturalnymi, stowarzyszeniami, fundacjami i innymi organizacjami pozarządowymi, mediami, polskimi organizacjami i instytucjami emigracyjnymi oraz organami władzy publicznej. Działania te mają charakter cykliczny i są prowadzone w ramach kalendarza najważniejszych rocznic historycznych i kalendarza szkolnego. Pracownicy Biura przygotowują i prowadzą lekcje, wykłady, warsztaty, debaty, konwersatoria, seminaria i rajdy i gry miejskie związane z miejscami pamięci. Przygotowywane są wystawy, projekty edukacyjne i konkursy o tematyce historycznej[73].
Czasopisma wydawane aktualnie:
Czasopisma nieistniejące:
Instytut Pamięci Narodowej przyznaje:
Wydatki i dochody Instytutu Pamięci Narodowej są realizowane w części 13 budżetu państwa[74]. Poniższe zestawienie prezentuje informacje o budżecie i zatrudnieniu w Instytucie Pamięci Narodowej w latach 2000–2020[75]:
Rok | Budżet | Wydatki | Dochody | Wykorzystanie budżetu |
Zatrudnienie |
---|---|---|---|---|---|
2000 | 78 550 000 | 67 411 000 | 250 000 | 85,50% | 145 |
2001 | 84 694 000 | 83 421 000 | 1 813 400 | 98,50% | 649 |
2002 | 83 586 000 | 82 481 000 | 91 800 | 98,68% | 1 189 |
2003 | 85 171 000 | 84 259 000 | 152 470 | 98,96% | 1 175 |
2004 | 85 362 000 | 85 299 000 | 127 900 | 99,90% | 1 185 |
2005 | 95 287 000 | 95 110 000 | 282 800 | 99,80% | 1 209 |
2006 | 131 357 000 | 122 653 000 | 337 900 | 93,40% | 1 364 |
2007 | 207 788 000 | 196 191 000 | 556 200 | 94,40% | 1 779 |
2008 | 209 275 000 | 205 669 100 | 1 943 000 | 98,30% | 2 109 |
2009 | 209 275 000 | 209 032 200 | 783 600 | 99,90% | 2 056 |
2010 | 213 846 000 | 213 431 400 | 2 163 100 | 99,80% | 2 070 |
2011 | 223 763 000 | 219 368 400 | 2 642 900 | 98% | 2 119 |
2012 | 225 291 000 | 223 109 100 | 3 014 100 | 99% | 2 105 |
2013 | 245 455 000 | 243 476 000 | 3 319 000 | 99,30% | 2 093 |
2014 | 247 351 000 | 344 083 000 | 2 687 000 | 98,70% | 2 061 |
2015 | 249 090 000 | 248 186 000 | 2 640 000 | 99,60% | 2 068 |
2016 | 269 141 000 | 266 787 00 | 2 599 000 | 99,10% | 2 067 |
2017 | 289 141 000 | 282 249 000 | 2 639 000 | 97,60% | 2 344 |
2018 | 363 288 000 | 341 561 000 | 2 463 000 | 94% | 2 463 |
2019 | 344 157 000 | 340 560 000 | 3 535 000 | 99% | 2 486 |
2020 | 398 526 000 | 393 776 000 | 2 584 000 | 98,80% | 2 541 |
2021 | 379 474 000 | 375 813 000 | 2 188 000 | 99% | 2 486 |
2022 | 435 908 000 | 434 204 000 | 2 985 000 | 99,6% | 2 473 |
2023 | 544 919 000 | 538 765 000 | 3 741 000 | 98,9% | 2 493 |
Przeciętne średnie miesięczne wynagrodzenie w 2023 r. wyniosło w centrali 7947 brutto a w oddziałach – 6552 zł brutto[76].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.