Şili
Güney Amerika'da bulunan egemen devlet / From Wikipedia, the free encyclopedia
Şili (İspanyolca: Chile (yardım·bilgi)), resmî adıyla Şili Cumhuriyeti, Güney Amerika'da bir ülkedir. Doğuda And Dağları ile batıda Büyük Okyanus arasında ince uzun bir şerit şeklindedir. Yüzölçümü 756.096 km² ve nüfusu 2017 itibarıyla 17,5 milyondur.[1] Başkenti ve en büyük şehri Santiago, resmî dili İspanyolcadır.
Şili Cumhuriyeti República de Chile (İspanyolca) | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Por la razón o la fuerza "By reason or by force" (İspanyolca) | |||||||||
Başkent ve en büyük şehir | Santiago 33°26′G 70°40′B | ||||||||
Resmî dil(ler) | İspanyolca (Şili İspanyolcası) | ||||||||
Etnik gruplar | Şili Kızılderilileri | ||||||||
Demonim | Şilili | ||||||||
Hükûmet | Üniter başkanlık demokrasisi | ||||||||
| |||||||||
Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 756.096 km2 (38.) | ||||||||
• Su (%) | 2,1 | ||||||||
Nüfus | |||||||||
• 2017 sayımı | 17.574.003[1] (64.) | ||||||||
• Yoğunluk | 24/km2 (198.) | ||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 491,535 milyar $[2] (45.) | ||||||||
• Kişi başına | 24.928 $[2] (56..) | ||||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 307,938 milyar $[2] (41.) | ||||||||
• Kişi başına | 15.617 $[2] (50.) | ||||||||
Gini (2017) | 44.4[3] orta | ||||||||
İGE (2022) | 0.855[4] çok yüksek · 42. | ||||||||
Para birimi | Şili pesosu (CLP) | ||||||||
Zaman dilimi | UTC-04:00 | ||||||||
UTC-03:00 | |||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||
Telefon kodu | +56 | ||||||||
ISO 3166 kodu | CL | ||||||||
İnternet alan adı | .cl |
Şili kuzeyde Peru, kuzeydoğuda Bolivya, doğuda Arjantin ve güneyde Drake Boğazı ile sınırlandırılmıştır. Okyanusya'daki Juan Fernández, Isla Salas y Gómez, Desventuradas ve Paskalya adaları Şili'ye bağlıdır. Ayrıca Şili Antarktika Bölgesi adı altında Antarktika'nın 1,25 milyon km²'lik bölümünde hak iddia etmektedir.[not 1]
İspanya 16. yüzyıl ortalarında İnka egemenliğini sonlandırarak bölgeyi ele geçirdi ve kolonileştirdi, ancak bugün ülkenin güney-orta bölümünde yaşayan Mapuçeleri köleleştirmeyi başaramadı. 1818'de İspanya'dan bağımsızlığını ilan eden Şili, 1830'larda görece istikrarlı otoriter bir cumhuriyete dönüştü. 1880'lerde Mapuçe direnişinin kırılması ve Pasifik Savaşı'nda (1879-83) Bolivya ve Peru'nun yenilmesi 19. yüzyılda toprak ve ekonomi bakımından büyük genişlemelere yol açtı. 1960'lı ve 70'li yıllarda Şili sert siyasî kutuplaşma ve kargaşa dönemine girdi. Gerilim demokratik yollarla iktidara gelen Salvador Allende'nin sol hükûmetinin 1973'te bir askerî darbeyle devrilmesiyle sonuçlandı ve ülke 16 yıl boyunca 3000'den fazla ölü veya kayıptan sorumlu olan Augusto Pinochet'nin sağ askerî diktatörlüğüyle yönetildi.[5] Rejim 1988 yılında yapılan bir referandumun ardından 1990'da sona erdi ve merkez sol koalisyon 2010 yılına kadar iktidarda kaldı.
Şili, Dünya Bankası tarafından yüksek gelirli bir ülke olarak tanımlanmaktadır ve yaşam kalitesi üst düzeydedir.[5][6] Güney Amerika'nın sosyoekonomik açıdan en istikrarlı ve müreffeh ülkelerinden biridir; rekabetçi ekonomi, kişi başına gelir, küreselleşme, barışçıllık, ekonomik özgürlük ve düşük yolsuzluk algısı sıralamalarında Latin Amerika ülkeleri arasında lider konumundadır.[7] Ayrıca sürdürülebilir devlet ve demokratik gelişmişlik alanlarında bölgesinde üst sıralardadır.[8] Kanada'nın ardından Amerika kıtasının en düşük cinayet oranlarına sahiptir. Şili Birleşmiş Milletler, Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu ve Pasifik İttifakı'nın kurucu üyesidir, 2010 yılında da OECD'ye katılmıştır.