Sovyetler Birliği
Avrasya'da hüküm sürmüş eski bir federasyon (1922–1991) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Sovyetler Birliği (Rusça: Советский Союз - Sovetskiy Sayuz), resmî adıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (Союз Советских Социалистических Республик (yardım·bilgi), Sayuz Sovetskih Sotsialistiçeskih Respublik) ya da kısa adlarıyla SSCB[1] (Rusça: СССР) veya Sovyetler, Petrograd’daki geçici hükûmetin Vladimir Lenin önderliğindeki Bolşeviklerce 1917 Ekim Devrimi'yle devrilmesinden sonra 1922 yılında kurulan ve 1991 yılına dek varlığını koruyan devlet.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Советский Союз Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1922-1991 | |||||||||||||||||||
Slogan Пролетарии всех стран, соединяйтесь! Proletarii vseh stran, soedinyaytes'! (Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!) | |||||||||||||||||||
Sovyetler Birliği konumu (yeşil) | |||||||||||||||||||
Başkent ve en büyük şehir | Moskova 55°45′K 37°37′D | ||||||||||||||||||
Resmî dil(ler) | Rusça | ||||||||||||||||||
Tanınan bölgesel dil(ler) | |||||||||||||||||||
Azınlık dilleri | |||||||||||||||||||
Etnik gruplar (1989) |
| ||||||||||||||||||
Resmî din | Laik devlet (de jure olarak) Devlet ateizmi (de facto olarak) | ||||||||||||||||||
Demonim | Sovyet | ||||||||||||||||||
Hükûmet |
| ||||||||||||||||||
Lider | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Başbakan | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Yasama organı | Sovyetler Birliği Sovyetler Kongresi (1922-1938) Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti (1938-1991) | ||||||||||||||||||
Milliyetler Sovyeti | |||||||||||||||||||
Birlik Sovyeti | |||||||||||||||||||
Tarihî dönem | 20. yüzyıl | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||||||||
1991 | 22.402.200 km2 | ||||||||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
GSYİH (SAGP) | 1990 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | $2,7 trilyon | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | $9.200 | ||||||||||||||||||
GSYİH (nominal) | 1990 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | $2,7 trilyon | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | $9.200 | ||||||||||||||||||
Gini (1989) | 0.275 düşük | ||||||||||||||||||
Para birimi | Sovyet rublesi (SUR) | ||||||||||||||||||
Zaman dilimi | UTC+2 ilâ +12 | ||||||||||||||||||
Tarih formatı | gg/aa/yyyy | ||||||||||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||||
Telefon kodu | +7 | ||||||||||||||||||
ISO 3166 kodu | SU | ||||||||||||||||||
İnternet alan adı | .su | ||||||||||||||||||
Avrupa'nın doğu kesimiyle, Asya'nın kuzey kesimi boyunca yayılan SSCB, II. Dünya Savaşı'ndan sonra 22.403.000 km²lik yüzölçümüyle dünyanın en büyük ülkesi konumundaydı. Nüfus bakımından da 293.047.571 (Haziran 1991) kişiyle, dünyada 3. sırada yer alıyordu.[2] Aynı zamanda dünyanın başlıca siyasi ve askerî güçlerinden biri olan Sovyetler Birliği'nin batısında Norveç, Finlandiya, Baltık Denizi, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan ve Romanya, güneyinde Karadeniz, Türkiye, İran, Afganistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore yer alıyordu. Kuzey ve doğu sınırlarını ise Arktik Okyanusu ve Büyük Okyanus çiziyordu. Birliğin başkenti Moskova, para birimi ise Sovyet rublesiydi.
1917 Ekim Devrimi ile iktidara gelen Vladimir Lenin önderliğindeki Bolşevikler tarafından 1922 yılında kurulan SSCB, Soğuk Savaş sürecinde Amerika Birleşik Devletleri'nin karşısında önemli bir güç konumunda idi.[3][4][5][6] 1980'li yıllarda dünya genelinde sanayi üretim hacminin %16.5'luk kısmını yaparak 2. sırada, milli gelir açısından da dünya genelinde %3.4'lük payla 7. sırada yer alıyordu.[7] 1985 yılında iktidara gelen Mihail Gorbaçov'un başlattığı Glasnost ve Perestroyka denilen ve 6 yıl süren reformların ardından 1991 yılının sonunda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmen dağıldı. Birliğin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden 15 cumhuriyetten 12'si bir araya gelerek Bağımsız Devletler Topluluğu'nu oluşturdu.[8]
Sovyet sözcüğü, 'konsey', 'toplantı', 'tavsiye' anlamına gelen Rusça sovet (Rusça: совет ) sözcüğünden türetilmiştir, nihai olarak * vět-iti'nin ('bilgilendirmek' ) proto-Slav sözlü kökünden türemiştir. '), Slav věst ("haberler") ile ilgili, İngilizce bilge, ad-vis-or kökü (Fransızca aracılığıyla İngilizceye geldi) veya Hollandaca weten ("bilmek"; wetenschap 'bilim' anlamına gelir) karşılaştırın. Sovietnik sözcüğü 'meclis üyesi' anlamına gelir.совет). Rus İmparatorluğu'nda 1810'dan 1917'ye kadar görev yapan Devlet Şurası, Bakanlar Kurulu olarak anılırdı.[9]
İşçi konseyleri olarak Sovyetler ilk olarak 1905 Rus devrimi sırasında ortaya çıktı.[10] İmparatorluk hükûmeti tarafından hızla bastırılmalarına rağmen Sovyetler, 1917 Şubat devriminden sonra ülke çapında yeniden ortaya çıktı ve Rusya Geçici Hükûmeti ile iktidarı paylaştı.[10] Vladimir Lenin liderliğindeki Bolşevikler, Geçici Hükûmete karşı "tüm iktidar Sovyetlere" sloganını kullandılar ve 1917 Ekim devrimiyle iktidarı ondan aldılar.[11] Ocak 1918'de, Üçüncü Tüm Rusya Sovyetleri Kongresi'nde Lenin, Sovyetler Birliği'nin kurulduğunu ilan etti.[12]
1922 Gürcü Olayı sırasında Lenin, RSFSR'yi ve diğer ulusal Sovyet cumhuriyetlerini, başlangıçta Avrupa ve Asya Sovyet Cumhuriyetleri Birliği olarak adlandırdığı daha büyük bir birlik oluşturmaya çağırdı (Rusça: Союз Советских Республик Европы и Азии, tr. Soyuz Sovetskikh Respublik Evropy i Azii).[13] Josef Stalin başlangıçta Lenin'in önerisine direndi, ancak sonunda kabul etti, ancak Lenin'in anlaşmasıyla adı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) olarak değiştirdi, ancak tüm cumhuriyetler sosyalist sovyet olarak başladı ve 1936'ya kadar diğer düzene geçmedi. Ayrıca birçok cumhuriyetin ulusal dildeki konsey veya konsil, yalnızca oldukça geç Rus sovyetinin bir uyarlamasına dönüştürüldü ve diğerlerinde, örneğin Ukrayna SSR'sinde asla değiştirilmedi.
СССР (Latin alfabesinde: SSSR), SSCB kökenli Rus dilinin Kiril harfleriyle yazılmış kısaltmasıdır. Sovyetler bu kısaltmayı o kadar sık kullandı ki, dünya çapındaki izleyiciler onun anlamına aşina oldu. Bundan sonra, en yaygın Rusça başlatma Союз ССР'dir (harf çevirisi: Soyuz SSR), dilbilgisi farklılıklarını telafi ettikten sonra esasen İngilizce'de Union of SSRs anlamına gelir. Buna ek olarak, Rusça kısa biçim adı Советский Союз (harf çevirisi: Sovetskiy Soyuz, kelimenin tam anlamıyla Sovyetler Birliği anlamına gelir)) da yaygın olarak kullanılır. Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın başlamasından bu yana, Sovyetler Birliği'nin Rusça isminin СС olarak kısaltılması (örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nin ABD olarak kısaltılmasıyla aynı şekilde) tam bir tabu olmuştur, bunun nedeni СС'nin yerine bir Rus Kiril kısaltması olan SS'nin İngilizcede olduğu gibi, Nazi Almanyası'nın kötü şöhretli Schutzstaffel ile ilişkilendirilmesidir.
İngiliz medyasında devlet, Sovyetler Birliği veya SSCB olarak anılıyordu. Diğer Avrupa dillerinde, Fransızca'da Union soviétique ve URSS veya Almanca'da Sowjetunion ve UdSSR gibi yerel olarak çevrilmiş kısa biçimler ve kısaltmalar genellikle kullanılır. İngilizce konuşulan dünyada, Sovyetler Birliği de gayri resmi olarak Rusya ve vatandaşları Ruslar olarak adlandırılıyordu,[14] ancak Rusya SSCB'nin cumhuriyetlerinden yalnızca biri olduğu için bu teknik olarak yanlıştı.[15] Rusya teriminin ve türevlerinin dilbilimsel eşdeğerlerinin bu tür yanlış uygulamaları diğer dillerde de yaygındı.