Mông Cổ
quốc gia nội lục có chủ quyền tại Đông Á / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mông Cổ (tiếng Mông Cổ: (Monggol) trong chữ Mông Cổ truyền thống; Монгол (Mongol) trong chữ Kirin), tên đầy đủ là Mông Cổ Quốc (tiếng Mông Cổ: Монгол Улс, chuyển tự Mongol Uls, cách gọi chính thức để phân biệt với Nội Mông Cổ thuộc Trung Quốc) là một quốc gia nội lục có chủ quyền nằm tại nút giao giữa 3 khu vực Trung, Bắc và Đông của châu Á. Lãnh thổ Mông Cổ gần tương ứng với vùng Ngoại Mông trong lịch sử, và thuật ngữ này đôi khi vẫn được sử dụng để chỉ quốc gia hiện tại. Mông Cổ có đường biên giới với Trung Quốc về phía nam và với Liên bang Nga về phía bắc.
Mông Cổ Quốc
|
|
---|---|
Tên bản ngữ
| |
Vị trí của Mông Cổ (xanh lá) | |
Tổng quan | |
Thủ đô và thành phố lớn nhất | Ulaanbaatar[a] |
Ngôn ngữ chính thức | tiếng Mông Cổ |
Văn bản chính thức | |
Sắc tộc (2010) |
|
Tôn giáo chính | Phật giáo (53%) Không tôn giáo (38,6%) Hồi giáo (3%) Saman giáo (2,9%) Kitô giáo (2,2%) Khác (0,4%)[2] |
Tên dân cư | người Mông Cổ |
Chính trị | |
Chính phủ | Cộng hoà bán tổng thống đơn nhất[3][4][5] |
Ukhnaagiin Khürelsükh | |
Luvsannamsrain Oyun-Erdene | |
Gombojavyn Zandanshatar | |
Lập pháp | Đại Khural Quốc gia |
Lịch sử | |
Thành lập | |
hình thành năm 209 TCN | |
hình thành năm 1206 | |
29 tháng 12, 1911 | |
26 tháng 11, 1924 | |
• Nền độc lập được Trung Hoa Dân Quốc công nhận | 5 tháng 1, 1946 |
• Hiến pháp hiện hành | 12 tháng 2, 1992 |
Địa lý | |
Diện tích | |
• Tổng cộng | 1,566,000 km2 (hạng 18) 603,909 mi2 |
• Mặt nước (%) | 0,67[2] |
Dân số | |
• Ước lượng 2020 | 3.353.565[6] (hạng 134) |
• Điều tra 2015 | 3.057.778[7] |
• Mật độ | 2,07/km2 (hạng 194) 5,4/mi2 |
Kinh tế | |
GDP (PPP) | Ước lượng 2020 |
• Tổng số | 41.1 tỷ USD (hạng 112) |
12.259 USD (hạng 97) | |
GDP (danh nghĩa) | Ước lượng 2020 |
• Tổng số | 13.3 tỷ USD (hạng 131) |
• Bình quân đầu người | 3.990 USD (hạng 109) |
Đơn vị tiền tệ | Tögrög (MNT) |
Thông tin khác | |
Gini? (2018) | 32,7[8] trung bình |
HDI? (2019) | 0,737[9] cao · hạng 99 |
Múi giờ | UTC+7/+8[10] |
UTC+8/+9[11] | |
Cách ghi ngày tháng | yyyy.mm.dd (CE) |
Giao thông bên | phải |
Mã điện thoại | +976 |
Mã ISO 3166 | MN |
Tên miền Internet | .mn, .мон |
|
Mông Cổ có diện tích 1.564.116 kilômét vuông (603.909 dặm vuông Anh), là quốc gia có chủ quyền đầy đủ lớn thứ 18 và thưa dân nhất trên thế giới, dân số khoảng gần 3,3 triệu người (2020). Đây cũng là quốc gia nội lục lớn thứ nhì thế giới, sau Kazakhstan. Mông Cổ có rất ít diện tích đất có thể canh tác nông nghiệp vì hầu hết lãnh thổ là thảo nguyên bao phủ, các dãy núi cao tập trung về phía bắc và phía tây cùng sa mạc Gobi bao trọn phần phía nam. Ulaanbaatar là thủ đô và thành phố lớn nhất của Mông Cổ - nơi cư trú của khoảng 45% dân số đất nước.
Khoảng 30% dân số Mông Cổ ngày nay là dân du mục hoặc bán du mục, văn hóa, lối sống du mục cùng loài ngựa vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Đa số cư dân là tín đồ Phật giáo, tiếp đến là nhóm người không theo bất kỳ tôn giáo nào (vô thần), còn Hồi giáo chiếm ưu thế trong cộng đồng người Kazakh thiểu số. Đa số công dân là người Mông Cổ, phần còn lại là nhóm nhỏ những người gốc Hoa, các dân tộc thiểu số như người Kazakh, người Tuva chủ yếu sống tại miền tây đất nước.
Khu vực Mông Cổ trong suốt chiều dài lịch sử từng nằm dưới quyền cai trị của nhiều Đế quốc du mục, như Hung Nô, Tiên Ti, Nhu Nhiên,... Năm 1206, Thành Cát Tư Hãn lập ra Đế quốc Mông Cổ, sau đó dần phát triển thành một trong những Đế quốc lục địa liền kề rộng lớn nhất trong lịch sử nhân loại, kéo dài từ châu Á sang châu Âu. Cháu nội của ông là Hốt Tất Liệt lập ra nhà Nguyên và tiếp tục chinh phục xuống miền Nam Trung Quốc. Sau khi nhà Nguyên sụp đổ, người Mông Cổ triệt thoái về Mông Cổ và lại tiếp tục xung đột phe phái như trước, ngoại trừ trong thời kỳ của Đạt Diên Hãn và Trát Tát Khắc Đồ Hãn.
Đến đầu thế kỷ XVI, Phật giáo Tây Tạng bắt đầu được truyền bá đến Mông Cổ. Nhà Thanh do người Mãn lập ra sáp nhập Mông Cổ trong thế kỷ XVII. Đến đầu thập niên 1900, khoảng một phần ba nam giới trưởng thành tại Mông Cổ là tăng nhân.[12][13] Sau khi nhà Thanh sụp đổ vào năm 1912, khu vực Ngoại Mông Cổ tuyên bố độc lập từ Đại Thanh và đến năm 1921 thì thiết lập nền độc lập thực tế từ Trung Hoa Dân Quốc. Ngay sau đó, quốc gia này nằm dưới quyền kiểm soát của Liên Xô (thế lực đã giúp đỡ họ giành độc lập khỏi tay Trung Quốc). Năm 1924, Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ được tuyên bố thành lập, trở thành một quốc gia vệ tinh của Liên bang Xô viết.[14] Đầu năm 1991, trước những biến động tại Liên Xô và Đông Âu, Mông Cổ tiến hành cách mạng dân chủ hòa bình vào đầu năm 1990, kết quả là một hệ thống chính trị dân cử đa đảng cùng bản Hiến pháp mới được ban hành năm 1992, theo đó, nước này chính thức chuyển đổi sang mô hình kinh tế thị trường. Mông Cổ gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 1997 cùng nhiều tổ chức quốc tế, kinh tế và thương mại khác trong khu vực và trên thế giới những năm sau đó.[15]