Archaeopteryx
From Wikipedia, the free encyclopedia
Archaeopteryx is den oudstn en mêest primitieve veugel da me kenn'n. De name kom van 't Grieks ἀρχαῖος (archaios) wa da "oud" betêkent, en πτέρυξ (pteryx), wa da "vleugel" of "plume" betêkent.
Archaeopteryx leefde in de loate Juraperiode (150–145 miljoen joar geleen) in wa da nu zudelik Duutsland is, moar in den tyd een eilandngroep in een oundiepe tropische zêe.
Archaeopteryx was in grôotte vergelykboar met een ekster en kost toet an een lengte van 0,5 meters groein. Oundanks dat je klêne was en kost vliegn mè zyn brêe vleugels, hèt Archaeopteryx veel mêer gemêen mè de vlêesetende dinosauriërs gekend as Deinonychosauria dan mè moderne veugels: de kaakn mè scherpe tandn, oarms mè drie viengers die klauwn hèn, een lange steirt, een twiddn têen die noa boovn kan getrokkn wordn, een "swivel"-gewricht in de pols en pluumn. Ol die kenmerkn maakn Archaeopteryx een dudelikke kandidoat as een overgangsvorm tusschn dinosauriërs en veugels.
't Êeste min of mêer volledig exemploar van Archaeopteryx was gevoundn in 1861, moa twê joar achter da Charles Darwin zyn boek On the Origin of Species haad uutgebrocht, en 't wierd onmiddellik een belangrik bewysstik in 't evoluusjedebat. Tegenwôordig zyn der elf exemploarn van Archaeopteryx (êen plume en tien mêer volledige exemploarn) gevoundn, woavan dan de mêeste wetenschappers peizn da 't om de zelste sôorte goat. 't Zyn ook de vroegste bewysstikkn van vluchtpluumn, woardat de vlagge an weerskantn van de pluumspille of rachis asymmetrisch is.