Искандер, Фазиль Абдул-иԥа
From Wikipedia, the free encyclopedia
Фазиль Абдул-иԥа Искандер (хәажәкырамза 6, 1929 ш., Аҟәа, ССР Аԥсны — ԥхынгәымза 31, 2016 ш., Переделкино, Москва, Урыстәыла) — Асовет, Аԥсуа шәҟәҩҩы, аурыс прозаик, ажурналист, апоет, асценарист, ауаажәларратә усзуҩы. 1957 ш. инаркны СССР ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла алахәыла. Асовет шәҟәыҩҩцәа реидгыла Аревизиатә комиссиа хада далахәын. (1986-1991 ш.). СССР Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла амаӡаныҟәгарҭа анапхгара ацхантәаҩы (1991), СССР Жәлар рдепутат Аԥснытәи АССР аҟнытә (1989-1992), УА Ахада иҟны иҟоу Урыстәыла Аҳәынҭқарратә премиақәа, ауаҩы изинқәеи ишаҭареи рзы, акультуреи аҟазареи ирызку ахеилак азы акомиссиа рлахәыла. (РАЕН) (1995), Урыстәылатәи аҟазара академиеи (1995) Ихьыԥшым аҟазара. Аестетикеи зхы иақәиҭу аҟазарақәеи ихьыԥшым ракадемиа (1995), ҵабыргылатәи алахәыла, ЕАА (США) Норвичтәи ауниверситет ҳаҭыр зқәу адоктор, Бавариатәи академиа аҟазара ԥшаах алауриат, алахәыла (Германиа).
Искандер, Фазиль Абдул-иԥа | |
---|---|
Аира |
хәажәкырамза 6, 1929 ш. Аҟәа |
Аԥсра |
ԥхынгәымза 31, 2016 ш. Переделкино |
Аԥсра зыхҟьаз | остановка сердца |
Аԥсыжра аҭыԥ | Новодевичье кладбище |
Аусура |
сценарист, ашәҟәыҩҩы, ажурналист, романист, апоет, эссеист |
Абызшәақәа | Аурыс бызшәа |
Атәылауаҩра |
Асовет Еидгыла, Урыстәыла |
Алма-матер | Литературный институт |
Ажанр |
мемуары, проза, сатира, притча, эссе, афоризм |
Анашьамҭақәа |
Государственная премия СССР, орден «За заслуги перед Отечеством» IV степени, Государственная премия Российской Федерации, Триумф, орден «Честь и слава», орден «За заслуги перед Отечеством» III степени, орден «За заслуги перед Отечеством» II степени, Пушкинская премия, премия Правительства Российской Федерации в области культуры |
Анаԥынҵамҭа | |
Асаит | http://faziliskander.com/ |
Диит аџьам-аԥсуа ҭаацәараҿы; иаб 1938 ш. азы СССР аҟынтә адепортациа изуын. 1947 ш. азы Фазиль Искандер далгоит Аҟәатәи аурыс школ хьтәы медалла, дагьҭалоит Москватәи абиблиотекатә институт, 1951 ш. азы диасуеит А.М. Горькии ихьӡ зху Алитературатә институт ахь, далгоит 1954 ш. азы. Аус иуан Курски Воронежи агазетқәа рҿы, 1956 ш. азы дхынҳәуеит Аҟәаҟа, Аҳәынҭшәҟәҭыжьырҭа аԥсуа ҟәшаҿы аус иуан редакторс. Аҭаацәара даналала нахыс, еснагь Москва дынхон.
Раԥхьатәи ипоезиатә ԥҵамҭақәа 1952 шықәса акьыԥхь рбеит, уи ашьҭахь 1956 ш. ипрозатә рҿиамҭақәа цәырҵит ажурнал «Пионер» аҿы. Ф. Искандер раԥхьаӡатәи урысшәала иажәеинраалақәа реизга «Горные тропы» ҭыҵит 1957 ш. азы Аҟәа. 1962 ш. ажурнал «Юность» аҿы икьыԥхьын ҩ-жәабжьк. Иҩымҭақәа икьыԥхьуан ажурналқәа «Литературная Абхазия», «Новый мир», «Неделя». 1966 ш. ажурнал «Новый мир» аҿы икьыԥхьын ашәҟәыҩҩы идибиуттә повест «Созвездие Козлатура», ари Искандер асовет шәҟәыҩҩцәа рыҩныҵҟа раԥхьагылара изҭаз ҩымҭоуп. 1979 ш. ашәҟәыҩҩы ацензура иаҵанамкуаз альманах «Метрополь» далахәын (аповест «Маленький гигант большого секса» ала), иҭыҵит ЕАА (США), уи ашьҭахь 1980 ашықәсқәа рзынӡа џьаргьы ирымкьыԥхьӡеит. Аиҭакра ду аамҭақәа рзы ашәҟәыҩҩы ԥасатәи иҩымҭақәеи иҩымҭа ҿыцқәеи активла рҭыжьра иалагеит, иара убас иҭыжьын антиутопиа ажанр алы иҩу ифилософиатә лакә «Кролики и удавы» (1987), ироман-епопеиа Сандро Чегьемтәи), уб.егь.
1990-тәи ашықәс аҩныҵҟала иҭыҵит иҩымҭақәа ԥшь-томк (Москва, 1991) ф-томк (Харьков 1997) ашәҟәыҩҩы иҩымҭақәа реизга.
2000 ашықәсқәза рылагамҭазы иҭыҵуан Искандер иҩымҭа ҿыцқәа «Ночной вагон», «Где зарыта собака», иара убас иҭыжьын иҩымҭақәа реизга жәа-томк. Искандер иҩымҭақәа ирылхны изныкымкәа акиносахьақәа ҭырхуан, иара убас атеатр аҿы иқәдыргылон.
Лассы-ласс асиужетқәа рҿы иуԥыло Ф. Искандер ипрозагьы ипоезиагьы аперсонажцәа ауаҩышәара ҵаула еиднакылоит. Урҭ ахҭысқәа зегьы Аԥсны имҩаԥысуеит (Мухус-Сухум, Чегьем). Искандер «сара хымԥада соурыс шәҟәыҩҩуп» ҳәа ихы иазиҳәеит, аха уи иҩымҭақәа зегьы рҿы Аԥсны дазышәаҳәон». Аханатә узырччо Ф. Искандер иҩымҭақәа алаф инаркны улахь еиқәызҵо аирониаҟынӡа аџьбароу асарказм адраматизми атрагедиареи еидыркылоит. Ф. Искандер ипрозаҿы иуԥыло ақьырсиан мотивқәа амилаҭтә мифологиеи аепоси рыла еиларсуп аԥсуа лакәқәеи алегьендақәеи астилизациа рзурала. Искандер иессеистика акагьы иалаҩашьаӡом иажәамаанеи, иафоризмқәеи ирыбзоураны.
Ф. Искандер ианашьан Урыстәылеи Аԥсни аҳәынҭқарратә ҳамҭақәа, СССР Аҳәынҭқарратә премиа (1989) УА Аҳәынҭқарратә премиа (1993), А.Д. Сахаров ихьӡ зху «За мужество в литературе» апремиа (1991), А. Тепфер ифонд Пушкин ихьӡ зху апремиа (1992), апремиа «Золотой Остап», «Триумф» (1998), УАА (РАН) «XX ашә. Аурыс литература ашедеврқәа» апремиа, Урыстәыла акультураҟны алагаламҭа ду азы (2003), уҳәа уб. иҵ. 2011 ш. азы ианашьан Л.Н. Толстои ихьӡ зху алитературатә премиа «Ясная Поляна», иара убас «Иалкаау иҩымҭақәа рзы» Урыстәыла аиҳабыра рыпремиа ианашьан. Нобель ихьӡ зху алитературатә премиа алауриатра азы ҩынтә аноминациаҟны дықәгдыргылахьан. (2012 ш. азы – Москва Ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ала, 2013 ш. азы – ашәҟәыҩҩы Андреи Битов ила).