Tiran

In klassieke politiek, is 'n tiran (Grieks: τύραννος, tirannos) iemand wat 'n magsgreep uitgevoer het en mag behou uit eie middele, in teenstelling met oorerflike of konstitusionele prosesse. Hierdie soort bewind word na verwys as tirannie (τυραννίς, turannis).

Plato en Aristoteles definieer 'n tiran as "iemand wat regeer buite die wet, kyk na sy eie voordeel eerder as dié van sy onderdane, en wat ekstreme en wrede taktieke toepas – teen sy eie mense asook andere".^[1]

In algemene gebruik, dra die woord "tiran" 'n konnotasie van 'n krasse en wrede regeerder wat sy of haar eie belange, of die belange van 'n klein oligargie verhef bo die beste belange van die algemene bevolking, wat deur die tiran regeer of beheer word. Die Griekse term het geen perjoratiewe (d.w.s. negatiewe of afkeurige) konnotasie gedra tydens die Argaïese en Klassieke periodes nie, en het slegs sodanige betekenis verkry tydens die Hellenistiese tydperk.

Etimologie

Die woord is uit Latyn, tyrannus, afgelei wat "onregmatige bewindhebber" beteken, en op sy beurt van die Grieks, τύραννος (d.i. tyrannos), afstam, d.w.s. "monarg, die regeerder van 'n polis"; die woord tyrannos het op sy beurt 'n voor-Griekse oorsprong.^[2]

Historiese vorme

In antieke Griekeland was tiranne invloedryke opportuniste wat mag verkry het deur die steun van verskillende faksies van 'n dêmos te bekom. Die woord tyrannos, waarskynlik voor-Grieks, Pelasgiaans of van oostelike oorsprong,^[3] het dan geen etiese sensuur gedra nie; dit het eenvoudig na enigiemand verwys, hetsy goed of sleg, wat uitvoerende mag bekom het in 'n polis deur onkonvensionele middele. Steun vir die tiranne het gekom van die groeiende middelstand en die grondlose landelikes, of diegene wat by welgestelde landeienaars in die skuld was. Weliswaar kon hulle hulself op geen regsgronde beroep vir hul bewind nie, maar die mense het hulle bo die konings of die aristokrasie verkies. Die Griekse tiranne het mag behou deur huursoldate van buite aan te wend vir hul onderskeie stadstate. Thales het geskerts met tirannie deur 'n "bejaarde tiran" as die vreemdste verskynsel te beskryf, waarmee hy impliseer dat tiranne weens hul gebrek aan publieke steun, gou uit die kussings gelig word.

Verwysings

1. Glad, B. (2002, Maart). Why Tyrants Go Too Far: Malignant Narcissism and Absolute Power. Political Psychology, 33. Onttrek 15 Mei 2010, uit JSTOR databasis.
2. Robert S. P. Beekes|R. S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek, Brill, 2009, pp. 1519–20.
3. Forrest, George "Greece, the history of the Archaic period" in Boardman, John et al. (1986), The Oxford History of the Classical World (OUP)