Chano (en latín Janus) ye, en a mitolochía romana, un dios que teneba dos caras mirando enta os dos costaus d'o suyo perfil. Chano yera o dios d'as puertas, os prencipios y as fins (u siga os cabos). Por ixo li consagroron o primer mes de l'anyo, Ianuarius, (que cambió ta Janeiro en latín bético y Janero en latín tarraconense, d'a on vien l'aragonés chenero).
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Se representa por un regular como bifront, con as dos caras mirando-se enta sentius oposaus, y esto ye mes frecuent en a tradición celto-ligur que en a tradición romana. Ye un dios d'os cambios y as transicions, d'os intes en os que se traspasa l'umbral que desepara o pasau y o futuro. A suya protección, por tanto, ye pa qui deseye cambiar l'orden d'as cosas. L'honraban cada vegada que s'encomenzaba un prochecto nuevo, naixeba un ninón u se contrayeba matrinomio.
O suyo principal templo en o Foro Romano teneba puertas que miraban ta l'este y l'ueste, enta o prencipio y fin d'o día, y entre ellas i heba una estatua suya, con as dos caras oposadas. En totas as casas li se adrezaba una pregaria de maitín, y en tota fayena domestica se miraba a suya asistencia. Como dios d'os prencipios, lo invocaban publicament o día de cabo d'anyo, 1 de chenero (Ianuarius), o mes que bién d'o suyo nombre porque encomienza l'anyada nueva. Lo invocaban cuan encomenzaba una guerra, y mientres durase as puertas d'o suyo templo heban d'estar siempre ubiertas. Cuan Roma yera en paz, as puertas heban d'estar zarradas. Chano no tien equivalent en a mitolochía griega.
Igual como Prometeu, Chano ye una clase d'heroe civilizador, pus li s'atribuyen cosas importants como a invención d'os diners, as leis y l'agricultura. Seguntes os romanos este dios aseguraba buenas fins.
Entre os apelativos que recibió en destacan dos:
- Janus patulsius, yera como heba d'invocar qui pasaba por una puerta que i heba debant d'una d'as caras d'o dios.
- Janus clusivius), yera como heban d'invocar a l'atra cara.
Etimolochía
A etimolochía d'este dios se relaciona con a etimolochía de Diana y d'a diosa proto-indoeuropea Ana. Os cristianos preboron de cristianizar part d'os elementos d'este dios como Sant Chuan, pero o suyo recuerdo permaneixió en o folklore como a representación de l'anyo que remata como un aguelo y l'anyo que encomienza como un choven.
O dios Chano en fuents aragonesas
Como cuasi toz os dioses romanos chano ye nombrau con o suyo nombre en latín orichinal y con a desinencia de nominativo.
En a traducción aragonesa de "Breviarium ab Urbe condita" lo nombra ya a lo principio:
En o "Libro d'el Trasoro" dicen en o capítol 34:
Mitolochía romana | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.