Frisón oriental

O frisón oriental, frisio oriental u frisón de Saterland (en frisón Seeltersk) ye a zaguera variedat oriental de l'idioma frisón existent en l'actualidat. Ye muit relacionada con as atras luengas frisonas: o frisón septentrional, que igual que o frisón de Saterland se charra en Alemanya, y o frisón occidental, que ye parlau en os Países Baixos.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Frisón oriental Seeltersk
Variedaz d'o frisón
Frisón oriental
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Alemanya
Lugars principals	Saterland
Estatus
Atras denominacions	Frisio oriental, frisón de Saterland
Charradors	1.000
Oficial en
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat	Baixa
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Chermanica Chermanica occidental Anglo-frisón Frisón Oriental
Codigos
ISO 639-1	fy
ISO 639-2	stq
ISO 639-3	stq
SIL

Antigo frisón oriental y decadencia

L'antigo frisón oriental yera charrau en a Frisia Oriental (Ostfriesland), una rechión situada entre o río Lauwers en os Países Baixos y o río Weser en Alemanya. L'aria incluyiba tamién dos chicoz districtos situaus en o cantón oriental d'o Weser, as rechions de Wursten y Würden. L'antigo frisón oriental podeba dividir-se en dos grupos dialectals: frisón de Weser a l'este y frisón d'Ems a l'ueste. Dende l'anyo 1500 entadebán, l'antigo frisón oriental prencipió a desapareixer debant d'a presencia d'os dialectos baixo alemans d'a redolada y en l'actualidat ye desapareixiu de tot.

A metat d'o sieglo XVII, o frisón d'Ems heba desapareixiu cuasi de tot. O frisón de Weser, en a suya mayor parti, tampoco no duró guaire tiempo mas, y ye arredol de l'anyo 1700 cuan desapareixe, encara que bi ha rechistros que dicen que yera charrau en a rechión de Wursten, a l'este d'o río Weser, en 1723. Encara remaniba isolau en a isla de Wangerooge, a on en 1953 murió o zaguer fablant d'iste dialecto. Actualment l'antigo frisón oriental ye una luenga que ya no se charra aintro d'as mugas historicas de Frisia Oriental; encara que muitos habitants d'ista rechión encara se consideran a sí mesmos frisons, decindose éls mesmos Freesk en o suyo dialecto baixo alemán. En o dialecto d'ista zona, dito en alemán Ostfriesisch, encara bi ha un important substrato frisón atamas d'a fuerte chermanización.

Frisón de Saterland

O zaguer repui sobrevivient d'o frisón oriental ye un subdialecto d'o frisón d'Ems dito frisón de Saterland (o suyo nombre nativo ye Seeltersk) que ye parlau en a rechión de Saterland, en l'antigo Estau d'Oldenburg, a o sud d'a primitiva Frisia Oriental. Saterland (Seelterlound en a variedat local), que se creye que fue colonizau por os frisons provenients de Frisia Oriental en o ieglo XI, yera mientres muito tiempo rodiau por tremedals. Isto, chunto a o feito de que o frisón de Saterland siempre hese teniu un estatus superior a o baixo alemán ta os habitants d'a zona, ha feito que a luenga s'haiga conservau mientres os sieglos.

Atro factor important podría estar que dimpués d'a Guerra d'os Trenta Anyos, Saterland se conviertió en parti d'o arcebispau de Münster. Asinas, tornó a la Ilesia Catolica, estando una isla entre a prencipal parti protestant de Frisia Oriental dende 1630, lo que fació que no se celebrasen dende alavez vodas con atras chents d'o norte.

Fablants

En l'actualidat as estimacions sobre o numero de fablants d'a luenga varian prou. O frisión de Saterland ye parlau alto u baixo por 2.250 personas d'as 10.000 que viven en ista rechión. S'estima que 2.000 personas charran a luenga, d'as cuals una mica menos d'a metat son fablants patrimonials.^[1] A gran mayoría de fablants perteneixen a las cheneracions mas mayors; por o que o frisón de Saterland ye una luenga muit menazada. Manimenos ye posible que en o esdevenidero no s'amorte de tot, ya que bels estudios suchieren que ye creixindo o numero de parlants entre as cheneracions mas chóvens, mesmo entre os ninons, en a rechión de Saterland.

Dialectos

Un sinyal bilingüe, con a segunda ringlera amostranto o nombre d'o lugar en frisón de Saterland

Bi ha tres dialectos que son mutuament intelichibles entre éls y que corresponden a las tres localidaz prencipals d'o municipio de Saterland: Ramsloh (en frisón Roomelse), Scharrel (Schäddel), y Strücklingen (Strukelje). O dialecto de Ramsloh tien actualment un estatus parellano a o de luenga estándard, ya que a gramatica y vocabulario d'o estándard se basan en él.

Estatus

O gubierno alemán no ha adedicau guaires recursos en a conservación d'o frisón de Saterland. A mayoría d'o treballo feito ta guaranziar a supervivencia d'ista luenga ha estau feita por a Seelter Buund ("Alianza de Saterland"). Chunto a o frisón septentrional y atras cinco luengas, o frisón de Saterland fue incluyiu por o gubierno d'Alemanya en a Parti III d'a Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias en l'anyo 1998. Dende arredol de 1800, o frisón de Saterland ha estau un gran atractivo ta un creixient numero de lingüistas. Mientres o zaguer sieglo s'ha desenvolicau una chicota literatura arredol d'a luenga, asinas por eixemplo o Nuevo Testamento d'a Biblia fue traduciu a ista luenga.