Suel

O suel^{[1][nota 1]} ye un material superficial resultant d'a meteorización d'as rocas y d'a descomposición d'os restos de sers vivos y on pueden enradigar as plantas y creixer a vechetación. A definición d'o concepto de suel ye diferent dependendo d'a ciencia que se considere.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Una Rendzina en Castelltallat. A Rendzina ye un suel azonal poco evolucionau común en o nord-este d'a Peninsula Iberica que se forma por acumulación de materia organica sobre un substracto de roca calsinera.

Definición

En cheolochía se fa enfasi en os materials. D'esta manera Anguita Virella en 1993 definiba o suel como "materials cuasi siempre sueltos, pero en bels casos con livels cementaus, que resultan de procesos de lixiviación u de puyada superficial d'augua y d'a incorporación de ateria organica resultant de l'actividat organica." En agronomía se fa enfasi en os aspectos relacionaus con o creiximiento d'as plantas. D'esta manera Terreros en l'anyo 1985 definiba o suel como "una formación natural complexa y dinamica (encara que relativament estable), tova, soporte (refirme y nutrición) d'una determinada vechetación, producto d'una transformación superficial d'as rocas (alteración, reestructuración) por l'acción de determinaus achents." A FAO define o suel como "Napa superficial d'a Tierra que ha ito formando-se lentament por a descomposición d'o material rocoso subchacent (roca madre) baixo l'acción de condicions atmosfericas (clima) y d'a vechetación u meyant depositos de materials carriaus por os ríos, os mars (suels aluvials) u por o viento (loess u suels de cenisas volcanicas)."

Components d'o suel

En os suels bi ha una fase solida, una fase liquida y una fase gasiosa. A fase solida se distribuye en una part d'orichen mineral y una part de constituyents organicos. A fase liquida y a fase gaseosa ocupan os vueitos que deixan o components solidos y ocupa os poros.

A fase solida ye formada por:

• Fragmentos de roca provinients de la roca madre y que determinan a textura (cascallo, arena, limo, archila).
• Sals minerals: A sals minerals como os nitratos y fosfatos fixan a riqueza d'o suel.
• Organismos: bacterias (intervienen en a humificación d'a materia organica), fongos (abundants en os suels acidos, destacan como descomponedors d'a celulosa y lignina), algas (belunas fixan o N₂ atmosferico), oligoquetos (fan que o suel tienga mes aire), artropodos (beluns se minchan la follarasca).
• Humus: transformación d'a materia organica (fuellas, calabres, excrementos) por microorganismos. Determina a productividat d'o suel. La humidificación ye un proceso anterior a la mineralización y da acideza a lo suel.

A fase liquida ye como se troba l'augua liquida en o suel. L'augua puet estar:

• Augua circulant: se mueve por os poros y grietas d'o suel, distinguindo-se:
• Augua de gravitación: con movimientos de drenache dormando as capas freaticas y l'augua capital aproveitable por as plantas.
• Augua retenida: no circula ni ye absorbida por as plantas. S'apega a las particlas d'o suel fendo arredol d'ellas una capa fina.

A fase gasiosa puet representar o 25 %. L'aire d'o suel ye equivalent a l'aire atmosferico pero con menos 0₂ y mes CO₂.

Napas d'o suel

O perfil d'o suel, anvista en a que se veyen as suyas napas.

Bi ha diferents tipos de suels y diferents terminolochías pa describir as suyas napas. Por un regular se considera que os suels presentan os horizonts A, B y C, este zaguero chusto por d'encima d'a roca madre R.

L'horizont A ye un livel d'enriquimiento de materia organica mezclada con materials d'orichen mineral.

L'horizont B ye un livel on s'acumulan materials lixiviaus de l'anterior livel enriquindo-se en sals minerals, archilas y productos d'a mineralización d'a materia organica.

L'horizont C ye formau por materials d'a roca madre que sufren meteorización fisica, y que pueden estar dencima d'ella si o suel ye autoctono u luent si ye un suel aloctono, (por eixemplo en os suels aluvials u as dunas).

Manimenos no siempre veremos bien estos livels. En Espanya a mes gran part d'os suels son dominaus por a erosión, son inmaturos y azonals y pueden presentar un horizont A chusto por dencima de l'horizont C u R.

Factors que influyen en o desarrollo d'os suels

Los factors que influye en o desarrollo d'os suels son o clima, a roca madre, l'actividat d'os sers vivos, o releu y o tiempo.

O clima ye o factor mes important, porque a temperatura y as precipitacions condicionan a intensidat y velocidat d'a meteorización d'a roca madre.

A roca madre presenta una influencia mes gran en as primeras etapas d'evolución d'os suels.

O sers vivos influyen como orichen d'a materia organica d'o suel y en a descomposición d'esta materia organica pa formar humus. D'esta forma l'acción mes important ye representada por a vechetación y os microorganismos d'o suel.

O releu influye a traviés d'a pendient, que favoreixe a erosión y fa dificil la formación d'o suel, y a orientación en paco u solano, orientación que determina microclimas.

O tiempo influye d'una manera sumativa, a mes tiempo, mes desembolique d'o suel.

Impactos en os suels

O suel como substrato d'a vida recibe o impacto d'as actividaz humanas por l'uso que se'n fa como recurso u por a suya ocupación fisica. O principal impacto ye a erosión, atros impactos son a sobreexmplotación, a perdua d'a suya fertilidat, a compactación, a contaminación y a urbanización. A erosión d'o suel gosa estar producida por l'augua de plevia, pero tamién puet producir-la l'acción eolica.

Bibliografía

• Eumenio Ancochea Soto, Francisco Anguita Virella y Fernando Moreno Serrano: Geología Procesos externos. Editorial Edelvives, 1990.
• Francisco Anguita Virella y Fernando Moreno Serrano: Procesos geológicos externos y geología ambiental. Editorial Rueda, 1993.
• Alain Foucault y Jean-François Raoult: Diccionario de Geología. Masson, 1985.

Notas

1. Con a variant suelo