Provincies Xuníes del Ríu de la Plata
From Wikipedia, the free encyclopedia
Provincies Xuníes del Río de la Plata ye'l nome utilizáu pol Estáu que, tres el trunfu de la Revolución de Mayu de 1810, suplantó al Virreinatu del Río de la Plata. Tamién ye unu de los nomes alternativos de la República Arxentina. Na declaración d'independencia d'esti estáu utilizóse'l nome Provincies Xuníes en Sud América.
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| estáu desapaecíu | |||||
| |||||
| Himnu nacional |
Himnu Nacional Arxentín | ||||
| Alministración | |||||
| Capital | Buenos Aires | ||||
| Llingües oficiales | castellanu | ||||
| Relixón oficial | catolicismu | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 34°40′00″S 58°24′00″W | ||||
 | |||||
| Economía | |||||
| Moneda |
real argentino (es)  | ||||
 | |||||
.svg)
.svg)
L'estáu surdió'l 25 de mayu de 1810, nel marcu de la Invasión Napoleónica a España, cuando una asamblea del Cabildru de Buenos Aires destituyó definitivamente al virréi Baltasar Hidalgo de Cisneros y lo remplazó por una Xunta de Gobiernu. Los revolucionarios sosteníen que, tando Fernandu VII desaposiáu del so tronu, la cadena burocrática del Imperiu Español dexara ser llexítima, volviendo al pueblu la soberanía popular. Les nueves autoridaes afirmaben gobernar llexítimamente en nome de Fernandu VII. Esto conocióse como la Mázcara de Fernandu VII, que tuvo parcialmente vixente hasta 1816, añu en qu'esti estáu declaróse independiente "del rei Fernandu VII, los sos socesores y metrópolis".
Anque'l so gobiernu reclamaba xurisdicción sobremanera'l territoriu del virreinatu, les Provincies Xuníes del Río de la Plata nunca llegaron a controlar la totalidá del antiguu virreinatu, que acabó per subdividir se en diversos países: nunca pudo controlar la intendencia del Paraguay, magar una campaña militar unviada na so contra. Perdió'l control del Alto Perú mientres la guerra de la independencia, depués de les batalles d'Huaqui (1811) y Sipe Sipe (1815). La guerra contra los lusu brasilanos y los conflictos con José Artigas dieron llugar a la perda del control sobre la Provincia Oriental, que remató cola creación del estáu independiente d'Uruguái en 1828. Estos trés territorios tresformar en dos talos estaos independientes: en 1811 independizóse l'actual República del Paraguay, en 1825 l'Altu Perú independizóse formando l'actual Bolivia, y en 1828 la Provincia Oriental llogró la so independencia como estáu, l'actual República Oriental del Uruguái.
Les provincies qu'entá formaben parte de les Provincies Xuníes camudaron oficialmente'l so nome a Arxentina cola constitución de 1826, cola Provincia Oriental y Tarija entá dientro de la unión. El términu quedó en desusu cola independencia del Uruguái y el final d'una llarga etapa d'anarquía y guerres civiles: los trelce provincies qu'inda integraben esta unión ente 1831 y 1832 arrexuntar no que se denomina Confederación Arxentina. Pa esi entós la denominación de Provincies Xuníes del Río de la Plata yá fuera totalmente abandonada.
Sicasí, a partir de 1853, el nome Provincies Xuníes del Río de la Plata foi formalmente institucionalizáu pola Constitución Nacional Arxentina de 1853 como unu de los trés nomes oficiales de la Nación Arxentina, xunto con República Arxentina y Confederación Arxentina, permaneciendo na constitución vixente nel so artículu 35°.[1]
En 1810 la Primer Xunta utilizó en dellos documentos la espresión Provincies del Río de la Plata, ente que la Xunta Grande utilizó per primer vegada la espresión Provincies Xuníes nel so reglamentu de separación de poderes del 24 d'ochobre de 1811, que nun foi aceptáu pol Primer Triunviratu que sancionó'l Estatutu Provisional del Gobiernu Cimeru de les Provincies Xuníes del Río de la Plata a nome del Señor Don Fernandu VII que per primer vegada presentó completu'l nome. El Congresu de Tucumán al sancionar la declaración d'independencia en 1816 utilizó'l nome Provincies Xuníes en Suramérica, ente que'l Congresu de 1824 a 1825 usó Provincies Xuníes del Río de la Plata en Suramérica. Sicasí, la designación Provincies Xuníes del Río de la Plata caltuvo la so preferencia hasta que pasu ente pasu sumió depués de la firma del Pactu Federal en 1831. En 1853 la constitución adoptada per Arxentina recuperó la espresión Provincies Xuníes del Río de la Plata como nome co-oficial del país, anque se caltuvo en desusu hasta güei.
Los xentilicios rioplatense y arxentín que mientres la dómina hispánica fueron utilizaos pa denominar a los habitantes criollos que vivíen en redol a los grandes ríos de la cuenca de la Plata xeneralizáronse depués pa referise a los habitantes de les provincies al sur del ríu Pilaya, ente que los xentilicios peruanu y altoperuano caltuvieron la so puxanza nes al norte del ríu Pilaya, que permanecieron mayormente apoderaes polos españoles.
Al conocese en Buenos Aires la disolución de la Xunta Suprema Central n'España y la so remplazo pol Conseyu de Rexencia d'España ya Indies, el 25 de mayu de 1810 el pueblu de la ciudá desconoció-y autoridá pa gobernar el Virreinatu del Río de la Plata, destituyó al virréi Baltasar Hidalgo de Cisneros, declaró rotos tolos venceyos de gobiernu coles nueves autoridaes d'España y por aciu un cabildru abiertu designó una xunta de gobiernu, conocida históricamente como la Primer Xunta, que'l so nome completu foi Xunta Provisional Gubernativa de les Provincies del Río de la Plata a nome del Señor Don Fernandu VII. Esta xunta asumió tola autoridá sobre'l territoriu del virreinatu a nome del rei cautivo Fernandu VII, al que Napoleón Bonaparte fixera prisioneru asitiando nel so llugar al so hermanu, Xosé I d'España. Sicasí, los historiadores consideren que les proclamaciones de llealtá a Fernandu VII fueron un engañu conocíu como la Mázcara de Fernandu VII, que despintaba les auténtiques motivaciones independentistes de los sos impulsores col fin de facilitar el so cometíu. Los fundamentos doctrinarios complementar cola teoría de la subrogación, pola cual al sustituyir a l'autoridá virreinal asumíense toles sos funciones y dignidaes, polo que la Xunta esixía ser reconocida poles demás autoridaes del virreinatu, y solicitaba la eleición de diputaos nes ciudaes y villes cabeceres de partíu col fin de sumalos a ella. P'acabar cola oposición de parte de dalguna d'eses autoridaes, que nun la reconocieron, la Xunta unvió espediciones militares al interior del territoriu que dieron orixe a la guerra de la Independencia Arxentina. Foi la Primer Xunta quien sostuvo la primitiva denominación Provincies del Río de la Plata en 1810.
La Revolución de Mayu tuvo de resultes l'orixe del primer gobiernu propiu esitosu del Imperiu español n'América,[2] dempués de que fracasaren trés anteriores intentos inmediatos: la Revolución de Chuquisaca, el 25 de mayu de 1809, la Revolución de La Paz o Xunta Tuitiva, el 16 de xunetu de 1809 -dambes producíes nel Virreinatu del Río de la Plata- y la Revolución del 19 d'abril de 1810 na Capitanía Xeneral de Venezuela, que fueron entartallaos polos exércitos realistes.
Magar l'autoridá de la Xunta porteña pretendió controlar tol territoriu del Virreinatu del Río de la Plata, tuvo d'aceptar la temprana separación de la intendencia del Paraguay y el restu del so territoriu efectivu varió según los vaivenes de la guerra de la independencia, que dieron llugar -en bien apertada síntesis- a la independencia del Alto Perú y de la Banda Oriental, que formaron los estaos de Bolivia y Uruguái. En superando periodos d'anarquía y guerres civiles les antigües intendencies del periodu virreinal fuéronse disgregando alredor de les sos ciudaes principales hasta formar los trelce provincies que s'arrexuntaron no que se denominó la Confederación Arxentina, a partir del Pactu Federal de 1831.
La llegada de los diputaos del interior amplió'l númberu inicial de la Primer Xunta a la llamada Xunta Grande qu'empezó a redactar los sos documentos utilizando la frase "los diputaos de les provincies".
La Xunta Conservadora que reemplazó a la Xunta Grande, foi la primer autoridá que, al redactar el Reglamentu Orgánicu del 22 d'ochobre de 1811, nomó nel so artículu 1. a "Los diputaos de les Provincies Xuníes..."
En 1813 foi convocada l'Asamblea del añu XIII, que'l so nome oficial foi "Soberana Asamblea Xeneral Constituyente del Añu XIII", primer congresu o asamblea que manifestó: "Que mora nella la representación, y ejercicicio de la soberanía de les Provincies Xuníes del Río de la Plata..." y magar nun llogró'l so fin de redactar una constitución, estableció atributos de la soberanía del nuevu estáu, al adoptar l'Escudo Nacional pa remplazar a les armes del rei, la escarapela y l'Himnu Nacional.
La cola patriótica de 1813 que derivó nel Himnu Nacional Arxentín utilizó los nomes "arxentín" y "Provincies Xuníes del Sud".
.svg)
Mientres la celebración del Congresu de Tucumán producióse la declaración de la independencia, el 9 de xunetu de 1816 y adoptóse el nome de Provincies Xuníes de Sud América anque se caltuvo tamién el de Provincies Xuníes del Río de la Plata.
Los congresales de 1816 dictaron la declaración de la independencia de tola América del Sur apoderada por España, los sos socesores y la metrópolis y de toa otra dominación estranxera.
A esta declaración nun asistieron –sacante Córdoba– nel so momentu les provincies confederaes na Unión de los Pueblos Llibres, que reconocíen a José Gervasio Artigas como proteutor esperando por un congresu xeneral de toles demás Provincies Xuníes.
El motivu por que les provincies mariniegues, partidaries d'una confederación, nun participaren del Congresu de Tucumán deber a les guerres civiles contra'l centralismu exercíu pol Directoriu de les Provincies Xuníes y a la invasión empecipiada dende'l Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve a la Provincia Oriental, les Misiones Orientales y l'este de la Mesopotamia.
Tocantes a Tarija, la contraofensiva realista española dende l'Altu Perú igualmente enzancó la so representación nel Congresu de Tucumán anque sí lo fixeron los diputaos por Chichas los cualos tamién representaben a Tarija.
Superada l'Anarquía del Añu XX, en 1824 toles provincies, incluyendo la Provincia Oriental y la Provincia de Tarija con Chichas, axuntar nel Congresu Nacional Constituyente Arxentín, qu'en 1825 dexó en llibertá pa decidir por sigo mesmu'l so futuru a los cuatro provincies del Altu Perú, que s'atopaben so l'alministración provisional del Exércitu Llibertador al mandu del mariscal Antonio José de Sucre.
El Congresu, nes sos sesiones de 1824 y 1825 utilizó la espresión "Provincies Xuníes del Río de la Plata en Suramérica".
El 6 de febreru de 1826, el Congresu Constituyente determinó la urxente instalación del poder executivu nacional,[3] nomamientu que recayería en quien fora nomáu por aciu el votu mayoritariu de los diputaos. A otru día realizóse la votación mentada y el cargu foi ocupáu por Bernardino Rivadavia, primer presidente de la República de les Provincies Xuníes del Río de la Plata y de la Nación Arxentina.[4]
La Constitución de 1826 utilizó la denominación "República Arxentina".
Les Provincies Xuníes del Río de la Plata dempués de dexar en llibertá de decisión (xunto cola República de Perú) a los territorios reclamaos del Altu Perú, que se constituyeron nel nuevu estáu bolivianu, sufrieron la separación de Tarija, la que se xunió tamién a la República de Bolívar en 1826. La provincia de Tarija foi oxetu de bracéu ente rioplatenses y bolivianos, y tres un golpe d'estáu finalmente Tarija foi fecha departamentu de Bolivia por llei boliviana so l'alministración del xeneral Andrés de Santa Cruz. Por esti problema les Provincies Xuníes negar a reconocer formalmente la independencia del Altu Perú, situación que se caltuvo hasta la reconocencia de fechu que significó la firma d'un tratáu en 1858.
La Provincia Oriental, qu'en tando por un tiempu baxu dominiu portugués y brasilanu como Provincia Cisplatina y volver integrase a les Provincies Xuníes tres la declaración del 25 d'agostu de 1825, acabó constituyéndose nel llamáu Estáu Oriental del Uruguái en 1828 tres la firma de la Convención Preliminar de Paz que punxo fin a la guerra del Brasil.
El Paraguái gobernar dende un principiu con independencia del gobiernu de Buenos Aires,[5][6][7] y el 20 de xunetu de 1811 la xunta paraguaya unvió una nota a la xunta de Buenos Aires comunicándo-y los sos resolvimientos y qu'escoyera un diputáu, espresándo-y cuatro condiciones pa unvialo:[8]
Primer: que mientres non se forme'l Congresu xeneral, esta Provincia va gobernar por sigo mesma, ensin que la excelentísima xunta d'esa ciudá pueda disponer nin exercer xurisdicción sobre la so forma de gobiernu, regimen, alministración nin otra dalguna causa correspondiente á ella.
La xunta de Buenos Aires respondió favorablemente el 28 d'agostu de 1811, comunicándo-y que Si ye la voluntá decidida d'esa provincia gobernase por sigo y con independencia del gobiernu provisional, nun nos vamos oponer a ello. Depués d'eso dambos gobiernos roblaron un tratáu el 12 d'ochobre de 1811 pa xunir dambes Provincies nuna federación y alianza indisoluble. Sicasí Paraguay axuntó un congresu que'l 12 d'ochobre de 1813 qu'adoptó'l consuláu como forma de gobiernu, el nome República del Paraguay y símbolos nacionales. Depués aisllóse del restu del mundu y portóse como un estáu independiente, pero nun habiendo realizada proclamación formal d'independencia, y negándo-y la otros países, el 25 de payares de 1842 un congresu aconceyáu al efeuto proclamar solemnemente ratificando que la so independencia yera un fechu incontestable dende faía más de trenta años.[9] La proclamación foi refugada pola Confederación Arxentina, que nun la aceptó hasta'l 17 de xunetu de 1852.
La Lliga Federal, la República d'Entre Ríos, la República de Tucumán y otros estaos provinciales pseudo independientes constituyíos nesti periodu, víense como namái transitoriamente separaos hasta la xunta d'un congresu xeneral de les Provincies Xuníes, de la que se consideraben partes indisolubles.
La firma del Pactu Federal ente les provincies de Buenos Aires, Entre Ríos y Santa Fe, el 4 de xineru de 1831, al que xuntaron les otres diez provincies ente 1831 y 1832, foi'l puntu d'arranque del periodu de transición, rematáu col regresu de Juan Manuel de Rosas al gobiernu de Buenos Aires en 1835, ente los periodos históricos de les Provincies Xuníes del Río de la Plata y Confederación Arxentina.
La economía de les Provincies Xuníes basábase principalmente nel comerciu col Reinu Xuníu. Depués de la independencia les provincies llucharon pol control económicu. Buenos Aires quería la supremacía económica, ente que les provincies del interior queríen llibertá económica, una y bones la única aduana nel país yera la de Buenos Aires. Les estancies bonaerenses producíen ganáu vacuno, nel norte producíen caña d'azucre y muebles; en mesopotamia producíase yerba mate; y viñes en Cuyo. Los ingresos fiscales de Buenos Aires en 1824 yeren de $2.596.000, lo que la convertía na provincia más rica del país.
Les Provincies Xuníes de Suramérica taben integraes por:
- Provincia de Buenos Aires, daquella yera una pequeña provincia yá que se-y dixebraren los territorios de les actuales provincies de la mariña y que'l so poder provenía del allugamientu estratéxicu del puertu de Buenos Aires. El so territoriu nesi entós, llegaba pol suroeste hasta'l ríu Saláu y el so total control nun entepasaba, d'un arcu mayor a unos 100 quilómetros dende la ciudá de Buenos Aires, tando'l restu del actual territoriu provincial so control de los verdaderos pueblos orixinarios pampo-patagónicos como les etnies querandíes y tehuelches que se fueron entemeciendo o escastando pola etnia mapuche invasora, sacante na actual provincia de Santa Cruz. Los mapuches o araucanos que son naturales del occidente de la cordal de los Andes, invadieron dende 1830 los territorios de la rexón pampeana y el norte de la Patagonia, mapuchizando a otros grupos étnicos como los ranqueles y los pehuenches, y apoderando a los Querandíes que yeren los verdaderos dueños d'eses tierres y que s'atopaben debilitaos por cuenta de les enfermedaes exótiques del home blancu, como ser la viruela.
- Provincia Oriental, yera una de les provincies constituyentes de la Lliga Federal o Unión de los Pueblos Llibres liderada por José Artigas. Felicidad amiesta declaró la so independencia al respeutive d'España y a otros poderes estranxeros — ye dicir extrarrioplatenses, siendo daquella unu d'ellos, el reinu lusobrasileño — el 29 de xunu de 1815 nel Congresu d'Oriente. Gran parte del so territoriu taba daquella invadíu pol Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve (depués de la Guerra Arxentín-brasilana, nel añu 1828 la Provincia Oriental foi, por instigación inglesa, establecida como tao tapón ya independizada col nome d'Estáu Oriental del Uruguái).
- Provincia d'Entre Ríos, integrante de la Unión de los Pueblos Llibres.
- Provincia de Corrientes, integrante de la Unión de los Pueblos Llibres.
- Provincia de Santa Fe, integrante de la Unión de los Pueblos Llibres.
- Provincia de Cuyo. Unvió representantes por Mendoza, San Juan y San Luis.
- Provincia de Córdoba, integrante de la Unión de los Pueblos Llibres. Unvió representantes por Córdoba y La Rioxa integrando la primera a la Unión de Pueblos Llibres ente que la segunda (La Rioxa), biforcada de Córdoba poles fuercies unitaries-direutoriales, nun llegó a integrar concretamente a la Unión de los Pueblos Llibres.
- Provincia de Misiones, integrante de la Unión de Pueblos Llibres. Les Misiones Orientales fueron ocupaes per Portugal en 1801.
- Provincia de Tucumán, unvió representantes por Tucumán, Santiago del Estero y Catamarca.
- Provincia de Salta, unvió representantes por Salta, Jujuy y Tarija incluyendo Chichas.
- Provincies del Alto Perú,[10] diputaos de la Provincia de Llamargues tuvieron presentes tantu na Declaración d'Independencia de 1816 (José Mariano Serrano, Mariano Sánchez de Loria, y José Severo Malabia) como na sanción de la Constitución de 1819 (Jaime Zudañes y José Mariano Serrano). Unvió representantes por Llamargues.
- Provincia de Cochabamba,[10] El Dr. Pedro Carrasco, foi diputáu por Cochabamba pa la Constitución de 1819. Unvió representantes por Cochabamba y Mizque.
- El fuerte de Carmen de Patagones na llende de la pampa y la Patagonia, en plenu territoriu indíxena, yera (como güei ser) un partíu de la provincia de Buenos Aires. Les islles Malvines fueren desallugaes por fuercies realistes en 1811, siendo colonizaes nuevamente dende 1820 pola yá heredera Nación Arxentina.
Les Provincies Xuníes de Suramérica entamaron sobre la base de la rexón tomada pol Virreinatu del Río de la Plata, que fuera creáu cuatro décades tras, en 1776, con capital en Buenos Aires. Dende un primer momentu Buenos Aires (los porteños) intentó imponer el so dominiu sobre tola rexón por aciu una organización unitaria («centralista») que llevó a graves lluches civiles ente unitarios y federales.
Les Provincies Xuníes de Sud América atopar en guerra col Imperiu español pola mor del desplazamientu del virréi y la eleición d'una xunta de gobiernu autónoma'l 25 de mayu de 1810, conocida como Primer Xunta. En territoriu de les Provincies Xuníes de Sud América, la Guerra d'Independencia desenvolvióse principalmente nel norte, nes rexones del Tucumán y del Altu Perú, y nel este, na Confederación Unión de Pueblos Llibres n'especial la Banda Oriental. Nesti postreru caso la guerra incluyó tamién al Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve y depués al Imperiu del Brasil.
La suerte final de les guerres independentista y fronterizu determinó que finalmente:
- los cuatro provincies del Alto Perú (Chuquisaca, Cochabamba, La Paz y Potosí) pasaren a formar parte de la República de Bolivia qu'en 1826 invadió les provincies de Tarija (con consentimientu de parte de la so población[n. 1]) y la provincia d'Atacama (que queríen formar parte de la Nación Arxentina).
- La Provincia Oriental entamaríase, por presiones ingleses, de manera independiente como Estáu Oriental del Uruguái, dende 1828.
- Un ampliu sector de les Misiones Orientales pasaríen, en siendo invadíes, a formar parte de Brasil, constituyendo parte de Rio Grande do Sul, particularmente les rexones "sul", "pampeana" y "misionera" dientro del actual estáu brasilanu, y de les Misiones Occidentales, al oeste del ríu Paraná, pasaríen al Estáu Autónomu del Paraguay pa depués de la so independencia definitiva, formar parte de los dos neoformados Departamentos de la nueva República, sumándo-y el territoriu ocupáu ente'l ríu Paraná y el ríu Uruguái (actual provincia de Misiones), dende 1834 - 1865.
Hai qu'esclariar tamién que Paraguái independizar d'España en 1811 constituyendo una tao que se caltuvo autónomu de les Provincies Xuníes de Sud América, anque primeramente la Primer Xunta de Buenos Aires intentó establecer una confederación con dichu Estáu que se llogró dende 1811 - 1814 y depués d'un fuerte aislamientu, independizóse definitivamente dende'l 25 de payares de 1842 nun congresu que declaró formalmente la independencia del Paraguay respeuto de la Confederación Arxentina, comunicándo-ylo a Juan Manuel de Rosas, quien la refugó y nun foi reconocida por dicha nación hasta'l 17 de xunetu de 1852.
Les Provincies Xuníes de Sud América llindaben al sur colos territorios indíxenes so control de les diverses etnies de pueblos orixinarios. Los mapuches o araucanos empezaron a invadir el territoriu a partir de 1830, y los pueblos orixinarios apoderaos chonks, ranqueles y het o querandíes que tomaben la mayor parte de la rexón pampeana y la Patagonia fuéronse entemeciendo o escastando. Al norte, na rexón chaqueña, colos territorios indíxenes baxu control de les etnies a les que los guaraníes llamaben col derogativo insultante guaycurúes (abipones, mokoit, qom, pilagáes y wichis, ente otres) que nominalmente formaben parte del so territoriu y que según el uti possidetis iure de 1810, perteneceríen-y na post-independencia, considerándose a dicha población como arxentinos independientes del Reinu d'España.
- Cuestión de Tarija
- Bona parte de la población chapaca o tarijeña xuntaba a l'Arxentina, pero'l caos económicu-políticu que sufría Arxentina en 1826 provocaron que'l caudiellu Eustaquio Méndez y la elite tarijeña venceyada a la esportación de singanis y vinos a les poblaciones del Altu Perú fizo que tal situación favoreciera a los bolivianos anque otros caudiellos de Tarija como los Uriondo y los sos adeptos tarijeños caltuvieron la so fidelidá a les PURP yá entós llamaes en 1826 oficialmente Arxentina.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
