Riofrío de Aliste
From Wikipedia, the free encyclopedia
Riofrío de Aliste ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Zamora, na comunidá autónoma de Castiella y Llión.[3]
 Riofrío de Aliste | |
|---|---|
 | |
| Alministración | |
| País |  España |
| Autonomía |  Castiella y Lleón |
| Provincia |  provincia de Zamora |
| Tipu d'entidá | conceyu d'España |
Alcalde de Riofrío de Aliste (es)  | Casimiro Rodriguez Moran |
| Nome oficial | Riofrío de Aliste (es)[1] |
| Códigu postal |
49591 |
| Xeografía | |
| Coordenaes | 41°48′55″N 6°10′38″W |
  Riofrío de Aliste Riofrío de Aliste (España) | |
| Superficie | 111.7 km² |
| Altitú | 788 m[2] |
| Llenda con | Gallegos del Río, San Vicente de la Cabeza, Mahíde, Villardeciervos, Ferreras de Arriba, Tábara y Ferreruela |
| Demografía | |
| Población |
618 hab. (2023) - 360 homes (2019) - 286 muyeres (2019) |
| Porcentaxe | 0% de provincia de Zamora |
| Densidá | 5,53 hab/km² |
 | |
Antes conocíu como Riofrío de Tábara,[4] cuenta con un términu municipal compuestu por cuatro nucleos de población, Riofrío de Aliste (cabecera del conceyu), Sarracín de Aliste, Cabañas de Aliste y Abeyera allugaos na fastera Sur de la sierra de la Culiebra. Asitiar na zona norte de la contorna de Aliste, Tábara y Alba y tien como conceyos estremeros a Ferreras de Arriba al norte, Tábara y Ferreruela al este, Gallegos del Río y San Vicente de la Cabeza al sur y Mahíde al oeste.
D'esti conceyu destaca, pola so notoriedá y riqueza cultural, les "mazcaraes d'iviernu" que los sos habitantes celebren cada unu de xineru y qu'en Riofrío de Aliste reciben el nome de los Carochos. La singularidá d'esta fiesta popular foi oxetu d'especial reconocencia cola so declaración de Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal de Castiella y Llión.
Allugamientu
Riofrío de Aliste, cabecera del conceyu, ta asitiáu nel valle que forma'l ríu Becerril o ríu Fríu que-y da'l nome.
Clima
El clima ye mediterraneu con connotaciones continentales carauterizáu per iviernos fríos y branos secos y calorosos. La temperatura medio añal ye de 11 °C, siendo la máxima de 28.5 °C y la mínima de –1.4 °C, con una precipitación media de 661 mm/añu.
Hidrografía
Los cursos d'agua tributariu del ríu Aliste como'l ríu Becerril o Riofrío, y ensame de regueros que formen les “urrietas” o “furnias” como'l regueru de les Carboneres, regueru de la Mouta, regueru del Cuesto, regueru de la Sierra... tamién son abondosos los manantiales, fontes y surgencias d'agua sobremanera nes fasteres de la sierra de la Culiebra.
Paisaxe
La fastera sur de la sierra de la Culiebra ta formada por materiales cuarcíticos qu'aprucen nos sos cumes: Peña Fragosa (1183 m), Peña del Modorrón (1190 m), Peña del Cuervu (1194 m), Piñedo (1209 m), Peña Águila (1123 m) y Peñes Altes (1140 m), siendo frecuentes les formaciones forestales (encines, carbayos, sufreres, yérbados y pinos de repoblación, amás de formaciones riparias nos cursos d'agua con omeros, fresnos, sauces..., y grandes estensiones de formaciones arbustivas, etc.) y árees ablayaes de material litolóxico pizarrosu y magrizu onde s'atopen los nucleos de población y los terrenes cultivaos o “faceras” con cebera de secanu y por tanto más antropizados.
Ye un paisaxe humanizáu dende antiguu (presencia de castros, mines romanes...), y l'adautación del ser humanu a les condiciones del mediu favoreció a la formación del paisaxe típico que reparamos anguaño na contorna de Aliste, Tábara y Alba. Esti paisaxe ye poro, frutu d'una combinación dinámica y en constante evolución, d'elementos y factores tantu naturales (físicos, químicos y biolóxicos) como antrópicos (sociales, económicos y culturales), que s'interrelacionen ente sigo.
Flora
La vexetación va venir determinada poles traces climáticos y pola aición antrópica tan acusada y antigua. La vexetación potencial de la sierra de la Culiebra taría formada por especies de transición ente un clima mediterraneu y un clima atlánticu, asina se reparen formaciones d'encines, sufreres y yérbados acompañaos por un estratu arbustivo de jaras y cantuesos (típica vexetación mediterránea) y formaciones de tipu más atlánticu como los carbayos melojos, caxigales y castañales acompañaes d'uzes y escobes. L'aición humana fixo esmornia y gran parte de la sierra ta representada por comunidaes de distintes especies de pinos, frutu de les repoblaciones y estenses árees de carba por cuenta de les constantes quemes, nos valles y zones de vaguada'l terrén cultívase. Polo tanto tamos ante una diversidá d'ecosistemes notable, y la presencia humana mientres tanto tiempu, al igual que la so adautación al mediu, provocaron nesta paraxa la dicotomía d'área selvaxe al empar que “domada”.
Fauna
La fauna ta carauterizada poles importantes poblaciones de venáu, corzu y llobu (concentración más alta de toa España), ente otres munches especies como xabalín, gatu montés, mustélidos y una pervalible ornitofauna (aguilucho cenizo, águila real, bilanu real, bilanu negru, uxu real, glayu, abeyerucu, chotacabras...) y comunidaes de reptiles y anfibios (culiebra bastarda, d'escalera, llagartu ocelado, tritones...).
Espacios naturales
La sierra de la Culiebra ta declarada Reserva Rexonal de Caza (65 891 ha) dende 1973, partíos en doce municipios (41 llocalidaes) total o parcialmente, y al términu de Riofrío de Aliste correspuénden-y 5658 ha, lo que supón el 8,6 % de la reserva.
Amás de tar declarada como Espaciu Natural Protexíu pola comunidá de Castiella y Llión, forma parte de la Rede Natura 2000 al igual que les riberes del ríu Aliste, próximes a la redolada de la llocalidá de Riofrío. Tamién ta integrada como Llugar d'Interés Comuñal (L.I.C.) pa poder ser nel so día Zona d'Especial Caltenimientu (Z.Y.C.).
Trátase d'una sierra d'altitúes moderaes en redol a los 1000-1200 m, de relieve apalachense d'orixe hercínico constituyida por materiales cuarcíticos y pizarrosos con una direición NO-SE.
Prehistoria
El términu de Riofrío supón una tierra poblada dende bien antiguu, tal que atestigüen los numberosos castros de la Edá del Fierro que podemos reparar a lo llargo de tola sierra de la Culiebra. Estos enclaves presentes tamién per otres zones montascoses d'España, teníen una función defensiva, y los sos pobladores yeren d'orixe ástur, pueblu prerromanu que s'allugaba al oeste del ríu Ástura (anguaño denomináu Esla).
Dómina Romana
Cola llegada de los romanos a la península, producióse una articulación del territoriu pa dar salida a les numberoses materies primes que per estes tierres había, ente elles el fierro. Asina, reparar ensame d'escories (restos de dalguna fundición) onde se caltienen entá en día topónimo que faen referencia a estes esplotaciones, dalgunes d'elles cercanes a Riofrío (Ferreras, Ferreruela,...), al igual que restos de la calzada que xuníen Braga y Astorga.
Edá Media
Del pasu de la civilización árabe tien de faese referencia a la toponimia, yá que nun quedaron restos arquiteutónicos o materiales que lo evidencien. Dientro del conceyu, el topónimu Sarracín de Aliste pudiera provenir de sarracenu, nome dau polos cristianos a los árabes. Sicasí, esta última hipótesis, suxerida por Vernet Ginés (1959), paez improbable, yá que esixe una preservación del llinguaxe que va más allá de la mera memoria léxica.[5] Y ye que Sarracín yera un nome bastante frecuente na Edá Media dientro de los reinos cristianos, especialmente na etnia mozárabe (cristianos que tuvieren o taben entá baxu dominiu musulmán). Como nome personal, daba llugar a apellíos patronímicos: asina en 1094 un tal Vermut Sarraciniz (= Bermudo Sarracínez, en Valle de Salmas, xunto a Zamora).[6] Nun documentu en llatín de 852 firma un “Sarrazinus presbiter testis”.[7][5] Coles mesmes, na documentación del reináu de Fernandu I de Llión recuéyese un "Sarracín Núñez",[8] ente que nel sieglu X recuéyese como apellíu esti topónimu, siendo "Nuño Sarracín" un magnate cercanu a Ordoño IV de Llión.[9]
Sía que non, mientres la Reconquista tuvo llugar una importante repoblación de la zona, quedando integráu'l términu de Riofrío nel Reinu de Llión.[10] Nes contornes d'Aliste y Tábara esti procesu dexó la so buelga en dalgunos de los nomes de les llocalidaes, yá que tomaron el del orixe de los sos repobladores, como nos casos de Gallegos del Río y Gallegos del Campo (repoblaos con xentes de Galicia), Bercianos de Aliste (repobláu con xentes de la contorna lleonesa del Bierzo) o Faramontanos de Tábara (repobláu con xente de los montes del norte, a los que se denominaba foramontanos), etc.
Edá Moderna
Yá na Edá Moderna, a partir del s. XV podemos falar n'Aliste d'una economía claramente de subsistencia basada na agricultura y ganadería, fechu que s'enllarga hasta bien entráu'l s. XX. Según el catastru del Marqués de la Ensenada de 1752 habría que resaltar la gran importancia que teníen los molinos y batanes asitiaos nes riberes de los ríos y regueros del conceyu, con 28 molinos y 4 batanes.
Nesta dómina, Riofrío pertenecía al Partíu de Tábara, al igual qu'Abeyera, tal que recueye Tomás López na so Mapa de la Provincia de Zamora de 1773. Sicasí, les llocalidaes de Sarracín y Cabañas atopábense integraes dientro del Partíu de Alcañices. Ye por ello que Riofrío foi popularmente conocíu hasta 1917 como Riofrío de Tábara (anque oficialmente denominábase Riofrío a cencielles), camudando entós el so nome a Riofrío de Aliste.
Precisamente na Edá Moderna foi fundada la pedanía d'Abeyera, que tuvo la so carta de naturaleza nel añu 1541, debiéndose al Señoríu de Tábara,[11] señoríu que darréu foi alzáu a la categoría de Marquesáu, y del cual dependieron Abeyera y Riofrío.
Edá Contemporánea
Nel sieglu XIX, al crease les actuales provincies na división provincial de 1833, Riofrío quedó encuadráu na provincia de Zamora, dientro de la Rexón Lleonesa,[12] siendo adscritu un añu dempués al partíu xudicial d'Alcañices,[13] al cual pertenció hasta 1983, cuando foi suprimíu'l mesmu ya integráu nel Partíu Xudicial de Zamora.[14]
Coles mesmes, en redol a 1850, el términu de Riofrío tomó la so actual estensión territorial, al integrar nel so senu a les llocalidaes d'Abeyera, Sarracín de Aliste y Cabañas de Aliste.[15]
La población de la contorna de Aliste, Tábara y Alba supón el 8,4 % de la provincia de Zamora, siendo la so mayor carauterística l'avanzada edá de la mayoría de los sos efeutivos (avieyamientu de la población) y la perda d'individuos na última metá del sieglu XX (éxodu rural, de 41 634 habitantes en 1950 pasar a 20 362 nel añu 2000, casi un 50 % menos en cincuenta años) favorecida pola falta de mires nes árees rurales y la demanda de trabayadores en zones industriales y urbanes. La dinámica del conceyu ye similar a otres rexones rurales.
| 1991 | 1996 | 2001 | 2004 | 2007 | 2017 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1160 | 1135 | 1023 | 1019 | 951 | 701 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [necesita referencies]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gráfica d'evolución demográfica de Riofrío de Aliste ente 1900 y 2017 |
 |
| Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. |
Destaca la esplotación pizarrera, tando asitiada la so cantera al sur de la población, con una esplotación y estraición notable d'esti material, la so implantación dio ciertu dinamismu a la economía de les zones colindantes, y nes sos instalaciones tamién esiste un centru de formación pa trabayadores.
El so paisaxe foi humanizáu dende antiguu con presencia de castros na sierra de la Culiebra, y na sierra de Sesnández (el Castrico y alto del Castro n'Abeyera), y unes antigües mines d'orixe romanu ente Cabañas y Sarracín de Aliste. De tiempos más modernos, meyor calteníos y frutu de la integración humana col mediu tenemos:
- Vivienda y construcción auxiliar tradicional: La contorna presenta un poblamientu concentráu con construcciones típiques qu'aprovechen dende antiguu los recursos naturales (cayuela y cuarcita) según pola esplotación de la madera (carbayu, llamera…) en balconaes y puertes. La casa típica de Riofrío, respuende a una serie de parámetros que son comunes na contorna, estes carauterístiques son la presencia d'una corrolada delantera con un gran portalón de madera que fai les vegaes d'entrada, al fondu atopa la vivienda puramente dicha, suel ser de dos plantes. La planta baxa articúlase en redol a la cocina cola so chimenea y fornu, alcontrándose tamién los cuartos y despensa. La planta de riba forma'l “sobrao”, utilizáu como almacén y trasteru. Tamién vamos atopar tremaos polos pueblos payares, frutu de la vocación ganadera onde s'almacenaba la paya y la yerba segada nel branu por que los reses tuvieren alimentu pel hibiernu. Tamién tenemos de mentar l'usu del adobe como material de construcción sobremanera nes partes cimeres de les edificaciones.
- Edificación civil y relixosa: La ilesia ye de nueva construcción, una y bones l'antigua foi campera de les llapaes el 15 d'agostu de 1969. Esiste tamién en Riofrío una ermita.
- Molinos: Aprovechando los cursos d'agua de cierta entidá fueron frecuentemente utilizaos pa moler el granu y llograr piensos pal ganáu y farina pa la fabricación de pan. Pa la so construcción utilizó l'abondosa piedra de la zona, tanto cuarcita como cayuela. Nel so interior, formáu polos mecanismos que dexen la molienda (rodendu, mueles, navija, tolva, tarabillo, farnero...) utilizábase madera y en piedra. El númberu de molinos yera históricamente bien importante anque se fueron perdiendo debíu al abandonu, asina por casu en Riofrío hubo 17 molinos y un batán.
- Cortines: Na zona de cultivu, pa dixebrar los terrenes y les güertes, utilizáronse llábanos de piedra (cuarcita y cayuela) pa construyir murios de mampostería en secu.
- Corrolades o pariciones: Son construcciones pa guardar el ganáu, utilizaos polos pastores dende antiguu pa protexer a les oveyes de les inclemencies del tiempu y del ataque del llobu. En Riofrío pueden alcontrase en seis zones: Valdemolinos, Majadales, Tozalfreno, Los Sarcios, Les Devesinas y Valderrodrigo; polo xeneral esvalixaos peles falda de la sierra, nes mayaes onde suel folgar el ganáu. Son construcciones rudimentaries utilizando los materiales y elementos qu'ufierta'l territoriu, unos murios de cuarcita de forma redonda, ovalada o cuadrada y un techu d'uz o urz sofitáu en vigues de carbayu que de la mesma se sofiten en grandes llábanos de cayuela. La parte central de la corrolada ta afayada. Estes corrolades atópase en distintu estáu de caltenimientu yá que dalgunos tán en desusu y l'abandonu provocó que se derrumbar parte o la totalidá de la construcción.
- Fragües: destinaes pa la fabricación de ferramientes ya instrumentos de fierro. Caltiénse entá activa la de Riofrío de Aliste a veres del ríu Becerril.
- Palombares: Construcciones coles que dar abellu a los palombos, principalmente zurita y bravida. Riofrío onserva inda muestres d'esti tipu de construcción, que la so carauterística principal ye la de tar realizaos en piedra y folla, frutu de xuru de ser zona de transición ente Tierra de Campos (construyíos en folla) y Trás-os-Montes (en piedra).
- Pontones y pontes: grandes piedres asitiaes sobre los regueros pa vadearlos. Pueden reparase en casi cualquier regueru de Aliste, en Riofrío esisten dellos nel mesmu nucleu.
Carochos
Amás de les fiestes patronales que se celebren en dómina braniza, la Selmana Santa y otres festividaes, destaca pola so notoriedá y singularidá cultural la "mazcarada d'iviernu qu'en Riofrío celébrase'l 1 de xineru so la denominación de los Carochos. Esta festividá foi declarada "Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal de Castiella y Llión", y nella intervienen once personaje, cada unu d'ellos cola so propia indumentaria ya instrumentos (mázcares, tiñaces, polainas, llueques, capa, corchu...) y que pueden estremase en tres grupos:
- Los diaños: carocho grande y carocho chiquito.
- Los guapos: el galán, la madama, el del tamboril y el del cerrón.
- Los ciegos: el molacillo, el ciegu de tras, la filandorra, el xitanu y el del llinu.
Toos ellos son representaos por mozos del pueblu, que mientres tol día van percorriendo les cais del pueblu al son de cantares tradicionales y al compás marcáu polos carochos, visitando al so pasu caúna de les cases de la llocalidá.
- Abeyera de Tábara
- Cabañas de Aliste
- Sarracín de Aliste
- Aliste
- Gastronomía de la provincia de Zamora
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
