Terremotu del océanu Índicu de 2004

El terremotu del océanu Índicu de 2004, conocíu pola comunidá científica como'l terremotu de Sumatra-Andamán,^[1][2] foi un terremotu submarín qu'asocedió a les 00:58 UTC, (07:58 nel tiempu llocal de la rexón) del domingu 26 d'avientu de 2004 (21:58 hora mariña del Pacíficu Oeste del sábadu 25 d'avientu de 2004), con epicentru na mariña de Banda Aceh, Indonesia. El terremotu causó una serie de tsunamis devastadores a lo llargo de les mariñes de la mayoría de los países que bordien l'océanu Índicu, matando a una gran cantidá de persones al so pasu y anubriendo a una gran cantidá de comunidaes costeres al traviés de casi tol sur y sureste d'Asia, incluyendo partes d'Indonesia, Malasia, Sri Lanka, India y Tailandia. Les estimaciones iniciales determinaren el númberu de muertes en más de 275 000, ensin cuntar a los millares de persones sumíes. El desastre ye conocíu n'Asia y nos medios internacionales como'l tsunami asiáticu; llámase-y boxing tsunami n'Australia, Canadá, Nueva Zelanda, y el Reinu Xuníu, porque asocedió nel Boxing Day, yá que el 26 d'avientu ye'l día de fiesta llamáu asina nesos países. El tsunami asocedió esautamente un añu dempués del terremotu de 2003 qu'afaró la ciudá iranina meridional de Bam y esautamente dos años antes del terremotu de Hengchun de 2006.

Terremotu del océanu Índicu de 2004
Xeneral
Tipu	tsunami, desastre natural, catástrofe y terremotu
País	Indonesia, Malasia, Tailandia, Myanmar, Bangladex, India, Sri Lanka, Maldives, Somalia, Kenia, Tanzania, Comores, Madagascar, Sudáfrica, Francia, Mauriciu, Tierres Australes y Antártiques Franceses, Archipiélagu de Chagos, Seixeles y Yeme
Fecha	26 d'avientu de 2004
Coordenaes	3°17′42″N 95°58′55″E
Terremotu del océanu Índicu de 2004 Terremotu del océanu Índicu de 2004 (Indonesia)
Otros datos
Magnitú na escla Richter	9,3

Animación ilustrando l'espardimientu de los tsunamis al traviés del océanu Índicu

La magnitú del terremotu foi rexistrada orixinalmente como de 9,0 na escala de Magnitú pel momento, pero depués aumentóse a 9,1.,^[3] hasta ser aumentáu a 9,3 graos. Con esta magnitú, ye'l Grandes terremotos del mundu segundu terremotu más grande rexistráu dende la esistencia del sismógrafu (aproximao en 1875), dempués del terremotu de 1960 en Valdivia (Chile). Tamién foi reportáu por tener la segunda duración más llarga reparada no qu'a falles xeolóxiques refierse, durando ente 500 y 600 segundos (8,3 a 10 minutos),^[4] y foi lo suficientemente grande como pa faer que'l planeta cimblara un centímetru aproximao.^[5] Amás, tamién dio llugar a terremotos en llugares tan alloñaos como Alaska, al igual que sentise mínimes vibraciones en delles partes del mundu.^[6]

El terremotu aniciar nel océanu Índicu xustu al norte de les islles Simeulue, na mariña occidental de Sumatra del norte.^[7] El tsunami resultante del terremotu afaró les mariñes d'Indonesia, Sri Lanka, India, Tailandia y d'otros países con foles que llegaron a los 30 m. Causó muertes y daños serios hasta la mariña del este d'África, y la muerte rexistrada más alloñada debíu al tsunami asocedió en Rooi Els, Sudáfrica, a 8000 quilómetros del epicentru. En total, ocho persones morrieron en Sudáfrica por cuenta de los altos niveles de les foles del mar.

La situación apremiante de miles de persones damnificadas de dellos países afaló una respuesta humanitaria estensiva. En total, la comunidá mundial donó más de $7 mil millones (dólares de los Estaos Xuníos, 2004) n'ayuda humanitaria a los afeutaos pol terremotu.^[8]

Carauterístiques del terremotu

El terremotu foi captáu primeramente con una magnitú de M_w 9,0 (esta nun ye la escala de Richter o escala de magnitú llocal, M_L, que ye conocida por enchese en magnitúes altes). En febreru de 2005 los científicos modificaron la estimación de M_w 9,0 a una magnitú cimera de 9,2.^[9] Anque'l Centru d'Alerta de Tsunamis del Pacíficu (Pacific Tsunami Warning Center) aceptó estos nuevos datos, el Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos nun camudó la so estimación de 9,2, al contrariu, en 2012 el USGS amenorgar a 9,1 graos, superando al seísmu de Xapón del 2011.^[10]

L'epicentru del terremotu principal aniciar nes coordenaes 3.316°N 95.854°E / 3.316; 95.854, aproximao a 120 quilómetros al oeste de Sumatra, a una fondura de 30 quilómetros per debaxo del nivel del mar (primeramente foi sopelexáu a 10 quilómetros per debaxo del nivel del mar, yá que la forma que'l Serviciu Xeoloxía de EE. UU. (USGS) determina los hipocentros ye automática y fixa en 10 km la fondura pero al axuntase más datos tender a precisar la información. El terremotu por sigo mesmu (aparte del tsunami) pudo sentise en zones tan estremaes como Bangladex, India, Malasia, Myanmar, Tailandia, Singapur y les Maldives.^[11]

Indonesia ta sobre'l Petrina de Fueu del Pacíficu a lo llargo de les islles nororientales axacentes qu'inclúin a Nueva Guinea y la zona de Alpide y pel sur y l'oeste a lo llargo de Sumatra, de Java, de Bali, de Flores, y de Timor.

Los grandes terremotos tales como l'asocedíu en Sumatra-Andamán, acomúñense invariablemente a los terremotos socedíos nes zones con subducción, los mesmos tienen momentos sísmicos al traviés de los cualos puede esplicar una fracción significativa del momentu periódicu global nel cual vase a aniciar un nuevu terremotu, con una variación que puede llevar delles décades inclusive sieglos.

De too momentu sísmicu emitíu polos terremotos de los postreros 100 años a partir de 1906 al 2011, unu de más de 8,0 de magnitú deber al asocedíu en Sumatra-Andamán. Esti temblón, xunto col terremotu Good Friday (Alaska, 1964) y el terremotu de Valdivia (1960), formen parte de la metá de los momentos sísmicos nos postreros 105 años. El M_w denota la magnitú d'un terremotu na escala de la magnitú del momentu.

Dende 1900, solu dos terremotos rexistráronse con una magnitú mayor: el gran terremotu chilenu de 1960 (magnitú 9,5) y el terremotu de Vienres Santu (Good Friday) de 1964 (9,3). L'únicu otru terremotu rexistráu con una magnitú de 9,0 o mayor foi rexistráu'l 11 de marzu de 2011, en Xapón (magnitú de 9,0). Cada unu d'estos grandes terremotos xeneró tsunamis nel océanu Pacíficu, pero nengunu con un númberu de muertos tan alto como'l de Sumatra-Andamán. El que menos muertes causó d'estos mega seísmos, foi'l terremotu de Vienres Santu, sobremanera por cuenta de que la densidá de población yera muncho más baxa a lo llargo de les árees costeres afeutaes y debíu tamién a les grandes distancies qu'esistíen respectu d'otres mariñes muncho más poblaes.

Otros grandes terremotos asocedieron en 1868 (Perú, placa de Naza y la placa Suramericana); 1858 (Méxicu, placa de Cocos y la placa Norteamericana); 1906 (Colombia-Ecuador, placa de Naza y placa Suramericana); 1812 (Venezuela, placa del Caribe y placa Suramericana); 1787 (Méxicu, placa de Cocos y la placa Norteamericana); 1755 (Portugal, placa Euroasiática y la placa Africana) y 1700 (terremotu de Cascadia, oeste d'Estaos Xuníos y Canadá, placa de Juan de Fuca y la placa Norteamericana). Créese que toos ellos podríen devasar la magnitú 9,0 graos Mw, pero nesi entós nun esistíen midíes exactes pa sabelo.

Muertes y daños materiales

Artículu principal: Países afeutaos pol terremotu del océanu Índicu de 2004

El númberu, entá provisional, de víctimes por cuenta de los tsunamis y los hinchentes subsiguientes foi de 288 000, anque dellos miles de persones siguen sumíes, y más d'un millón ensin llar.

Tanto gobiernos como organizaciones non gubernamentales tarrecen que'l númberu de víctimes dóblese por cuenta de la posibilidá d'epidemies d'enfermedaes rellacionaes cola contaminación de l'agua, tales como'l roxura y la disentería. Organizaciones d'ayuda humanitaria reportaron que cerca d'un cuartu per cientu de les víctimes fatales son neños. Esto ye consecuencia de l'alta proporción de menores nes poblaciones de les zones afeutaes, y tamién del fechu de que los neños pudieron oponer menos resistencia pa evitar ser abasnaos peles agües.

Pueblo na mariña de Sumatra en ruines debíu al tsunami

La cifra de muertos ye particularmente alta por ser la primer vegada en más de 100 años qu'un tsunami nel océanu Índicu afectó les mariñes, colo cual los países afeutaos taben pocu preparaos pa ello ya inclusive los sos pobladores nun supieron reconocer les señales de advenimiento del maremotu. El postreru tsunami que tuvo llugar na zona foi por cuenta de la erupción del Krakatoa en 1883. Polo xeneral, los maremotos asoceden nes mariñes del "Aniellu de Fueu" que dan al Pacíficu, onde gobiernos y pobladores tán meyor preparaos y esisten sistemes d'alerta.

L'estáu d'emerxencia foi declaráu en Sri Lanka, Indonesia y les Islles Maldives. Les Naciones Xuníes afirmaron que'l costu de la operación d'ayuda humanitaria sería'l más altu de la hestoria.

Los costos en vides de los tsunamis y de los hinchentes resultantes son más de 150 000 nos recuentos actuales, amás de los miles de sumíos y les cerca d'un millón de persones que perdieron los sos llares. Les mariñes del océanu Pacíficu nun fueron afeutaes.

Amás del gran númberu de nativos, tamién se cunten víctimes ente los turistes que pasaben ellí les fiestes de la viéspora de Navidá.

País afeutáu	Muertos confirmaos	Muertos envaloraos¹	Mancaos	Sumíos	Movíos
Indonesia	131130,736	168167,799	3737,063	1000500,000+[12]
Sri Lanka2	3535,322[13]	3535,322	2121,411[13]	520516,150[13]
India	1212,405	1818,045	105,640	648647,599
Tailandia	55,395³[14]	88,212	88,457[15]	32,817[14]	07,000
Somalia	7878	289289[16]	n/a | 05,000[17]
Birmania	6161	400400–600[18]	4545	200200[19]	03,200
Maldives	8282[20]	108108[21]	2626	015,000+
Malasia	6868[22]	7575	299299[23]	66	50005000+
Tanzania	1010[24]	1313	n/a | n/a
Seixeles	33[25]	33	5757[25]	200200[26]
Bangladex	22	22	n/a | n/a
Sudáfrica	224[27]	22	n/a | n/a
Yeme	22[28]	22	n/a | n/a
Kenia	11	11	22	n/a
Madagascar	n/a | n/a | n/a | 01,000+[29]
Total	~184 167	~230 273	~125 000	~45 752	~1,74 millón

¹ Inclúi los reportaos so 'Muertos confirmaos'. Si nun se dispón d'estimaciones separaes, el númberu d'esta columna ye'l mesmu que la indicada na columna 'Muertos confirmaos'.
² Nun inclúi aproximao 19 000 persones sumíes primeramente declaraes poles autoridaes de los Tigres Tamiles nes rexones sol so control.
³ Los datos inclúin siquier 2464 estranxeros.
⁴ Nun inclúi ciudadanos sudafricanos que morrieron fora de Sudáfrica (por casu, turistes en Tailandia).
En Tailandia rexistróse la mayor proporción de turistes muertos. 2.461 muertos son estranxeros, un 50% del total.^{[ensin referencies]}

Ayuda internacional

Países afeutaos pol terremotu y los tsunamis subsecuentes

Gobiernos y organizaciones humanitaries de tol mundu tán esforciándose n'ufiertar ayuda y soporte téunicu tres el devastador terremotu y los tsunamis qu'afectaron al sur d'Asia.

En Xinebra, la Federación Internacional de Sociedaes de la Cruz Roja y de la Media Lluna Colorada axuntaron cerca de 6,5 millones de dólares p'ayuda inmediata» pa los 500 000 sobrevivientes que s'envalora qu'hai.

El gobiernu australianu decidió realizar una donación inicial de cerca de 7,7 millones de dólares p'ayudar nel esfuerciu, que se va distribuyir ente les organizaciones d'ayuda internacionales. El ministru d'esteriores, Alexander Downer, dixo que revisaríen la cantidá según conózanse más detalles de les necesidaes. La Real Fuercia Aérea Australiana va apurrir suministros esenciales.

La Comisión Europea dixo que realizaba una donación de 4 millones de dólares p'ayudar a les víctimes nes sos necesidaes vitales iniciales», y que una cantidá substancialmente mayor apurriríase más palantre.

El mayor donante foi Xapón, con 600 millones de dólares. Pela so parte, el gobiernu canadiense axuntó 1 millón de dólares como contribución inmediata a l'ayuda, ente que'l gobiernu de Suecia ta axuntando recursos al traviés de les Naciones Xuníes y la Cruz Roxa. España aprobó con fecha 30 d'avientu ayuda a la zona por valor de 50 millones d'Euros.

Michael Schumacher, campeón de Fórmula 1 y deportista meyor pagu del mundu, convirtióse nel mayor donante individual al apurrir 7 millones d'Euros. William Henry III Gates (Bill Gates) donó 3 millones de dólares.

Sumes enforma mayores y más personal van ser necesarios por cuenta de la estensión de los daños, la destrucción d'infraestructures vitales, la falta de comida y agua. Los efeutos qu'esta traxedia tuvo na economía turístico y pesquero de los países afeutaos foi xigantesca. Especial atención riquen les posibles epidemies que puedan surdir.

Los MTV Asia Awards fueron camudaos d'una entrega de reconocencies lo más popular y destacáu de la música, a un programa d'ayuda humanitaria pa recaldar fondos y crear conciencia de la crisis; ente los artistes participantes, dalgunos salieron de xira (tour) col mesmu propósitu, ente los que s'atopen Good Charlotte y Simple Plan.

Cine

En 2012 creóse una película basada na historia de la familia de María Belón que vivió'l terremotu; la película llámase The Impossible.

Ver tamién

• Tsunami
• Megaterremoto
• Terremotos n'Indonesia
• Terremotu del océanu Índicu de 2012
• Terremotu de Xapón de 2011
• Terremotu de Chile de 2010
• Terremotu d'Alaska de 1964
• Terremotu de Valdivia de 1960
• Terremotu de Cascadia de 1700
• The Impossible

Referencies

1. «The Great Sumatra-Andaman Earthquake of 26 December 2004». Science 308 (5725):  páxs. 1127–1133. 20 de mayu de 2005. doi:10.1126/science.1112250.
2. «Tsunamis and Earthquakes: Tsunami Generation from the 2004 Sumatra Earthquake — USGS Western Coastal and Marine Geology». Walrus.wr.usgs.gov. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
3. «Magnitude 9.1– OFF THE WEST COAST OF NORTHERN SUMATRA». U.S. Geological Survey. Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'agostu de 2012. Consultáu'l 26 d'agostu de 2012.
4. «Analysis of the Sumatra-Andaman Earthquake Reveals Longest Fault Rupture Ever». National Science Foundation (19 de mayu de 2005). Consultáu'l 15 d'avientu de 2016.
5. Walton, Marsha (20 de mayu de 2005). «Scientists: Sumatra quake longest ever recorded». CNN. Consultáu'l 15 d'avientu de 2016.
6. «Periodically Triggered Seismicity at Mount Wrangell, Alaska, After the Sumatra Earthquake». Science 308 (5725):  páxs. 1144–1146. 20 de mayu de 2005. doi:10.1126/science.1112462. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/308/5725/1144.
7. «Seismology: Earthquake risk on the Sunda trench». Nature 435 (7043):  páxs. 756–757. 9 de xunu de 2005. doi:10.1038/nature435756a. Archivado del original el 19 de mayu de 2009. https://www.webcitation.org/5gsK7TQaG?url=http://www.gps.caltech.edu/~sieh/pubs_docs/papers/P05b.pdf. Consultáu'l 16 de mayu de 2009.
8. Jayasuriya, Sisira; McCawley, Peter (2010) Edward Elgar: The Asian Tsunami: Aid and Reconstruction after a Disaster. ISBN 978-1-84844-692-2.
9. McKee, Maggie (9 de febreru de 2005). «Power of tsunami earthquake heavily underestimated». New Scientist. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de febreru de 2005.
10. EERI Publication 2006–06, page 14.
11. «Earthquake related tsunami hazard along the western coast of Thailand». Natural Hazards and Earth System Sciences 6 (6):  páxs. 979–997. 30 de payares de 2006. doi:10.5194/nhess-6-979-2006. Archivado del original el 19 de mayu de 2009. https://www.webcitation.org/5gsKCAmW5?url=http://www.nat-hazards-earth-syst-sci.net/6/979/2006/nhess-6-979-2006.pdf. Consultáu'l 16 de mayu de 2009.
12. «Housing Reconstruction in Northern Sumatra after the December 2004 Great Sumatra Earthquake and Tsunami». Earthquake Spectra 22:  páxs. S777. 2006. doi:10.1193/1.2201668. http://www.earthquakespectra.org/doi/abs/10.1193/1.2201668. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
13. «One year after the tsunami, Sri Lankan survivors still live in squalour». World Socialist Web Site (29 d'avientu de 2005). Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
14. «TsunamiMemorial.or.th». Web.archive.org (28 de setiembre de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
15. «Prehospital care of tsunami victims in Thailand: description and analysis». Prehospital Disaster Medicine 21 (3):  páxs. 204–210. 2006. PMID 16892886.
16. Martin Plaut (26 d'avientu de 2005). Tsunami: Somalia's slow recovery. BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4560246.stm. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
17. «India, Indonesia, Maldives, Myanmar, Somalia, Thailand: Earthquake and Tsunami OCHA Situation Report Non. 14». Reliefweb.int. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
18. «Myanmar is withholding true casualties figures, says Thai priest». AsiaNews.it (4 de xineru de 2005). Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'ochobre de 2006. Consultáu'l 12 de febreru de 2011. «A missioner in Ranong, a town on the border between Thailand and Myanmar, says locals talk about 600 victims. Burmese political dissidents say the same.»
19. Asia-Pacific | 'Hundreds feared dead' in Burma. BBC News. 4 de xineru de 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4145489.stm. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
20. «TsunamiMaldives.mv». Web.archive.org (17 de xunu de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
21. UNICEF (mayu de 2006). «The 2004 Indian Ocean Tsunami Disaster: Evaluation of UNICEF's response (emergency and recovery phase). Maldives Report». Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
22. [e-mail] (13 de xineru de 2005). «Death toll in Asian tsunami disaster tops 159,000». People's Daily. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
23. «Killer Waves». Channelnewsasia.com. Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'ochobre de 2012. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
24. «Asian tsunami death toll passes 144,000». Australia: ABC (3 de xineru de 2005). Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunu de 2009. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
25. «The Seixeles raises its voice». Web.archive.org. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
26. «Tsunami Evaluation Coalition: Initial Findings» (PDF). Archiváu dende l'orixinal, el 24 de marzu de 2006. Consultáu'l 12 d'agostu de 2010.
27. «The South Sandwich Islands earthquake of 27 June 1929: seismological study and inference on tsunami risk for the southern Atlantic». South African Journal of Geology 112 (3–4):  páxs. 359–370. 2010. doi:10.2113/gssajg.112.3-4.359. Archivado del original el 2012-04-17. https://web.archive.org/web/20120417062833/http://www.africaarray.psu.edu/publications/pdfs/359_370%20Okal_Hartnady.pdf. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
28. «YEMEN: Tsunami damage over US $1 million – UNEP assessment». Irinnews.org (22 de febreru de 2005). Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.
29. Tsunami devastates Somali island. BBC News. 29 d'avientu de 2004. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4129639.stm. Consultáu'l 24 d'avientu de 2012.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a el terremotu del Océanu Índicu del 2004.
• Ficha del terremotu
• Noticia n'El Mundu
• Web de la Cruz Roja española
• Especial en BBC Mundo (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_4531000/4531005.stm
• Especial en ASEAN News Network
• Especial d'El Tiempu (Bogotá) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• sureste-de-Asia.html Terremotu y Tsunami nel sureste d'Asia (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

• Astronomía. Tsunamis (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

• Datos: Q130754
• Multimedia: 2004 Indian Ocean tsunami