Llingües jirajaranas

Les llingües jirajaranas o jirajiranas son un grupu de llingües estinguíes que se falaben nel oeste de Venezuela, nes rexones de Falcón y Lara. Créese que toles llingües escastar a principios del sieglu XX.^[1]

Llingües jirajaranas
Distribución xeográfica	Falcón, Lara
Países	Venezuela
Falantes	Estinguíes
Códigu Glottolog	jira1235
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Clasificación

Les llingües jirajara considérase un grupu de llingües casi-aisllaes. Adelaar y Muysken señalen qu'esisten ciertes similaridades léxiques coles llingües timote-cuica y similaridades tipolóxiques coles llingües chibchas, pero la escasez de datos torga dar por válidu cualesquier parentescu.^[1] Jahn, ente otros, suxirió una rellación ente les llingües jirajaranas y les llingües betoi, principalmente pola similaridad de los etnónimos.^[2] Greenberg and Ruhlen clasifiquen a les llingües jirajaranas como parte d'una hipotética familia paezana, xunto coles llingües betoi, el idioma paez, les llingües barbacoanes y otros.^[3]

Llingües de la familia

A partir de la documentación esistente, identificáronse tres llingües como claramente miembros de la familia jirajara:^[1]

• Jirajara, faláu nel estáu de Falcón
• Ayomán, falada na aldega de Siquisique nel estáu de Lara
• Gayón, falada na nacencia del ríu Tocuyo nel estáu de Lara

Loukotka inclúi cuatro llingües más na familia pa les que nun esiste documentación^[4] polo que'l so adscripción a la familia ye puramente especulativa:

• Coyone, faláu na nacencia del ríu Portuguesa nel estáu de Portuguesa.
• Cuiba, faláu na ciudá d'Aricagua.
• Atatura, faláu ente los ríos Rocono y Tucupido.
• Aticari, faláu a lo llargo del ríu Tocuyo.

Descripción llingüística

A partir de la escasa documentación esistente, pueden reconstruyise un númberu llindáu de carauterístiques tipolóxiques:^[5]

1. orde VO n'oraciones transitives

apasi mamán (Jirajara)

1ª.cortar 1ªPOS.mano :'Corto la mio

mano'

2. El suxetu preciede al verbu

depamilia

buratá (Ayomán)

la.familia ye.bona :'La familia ye bona'.

3. El posesor preciede al oxetu teníu

shpashiú

yemún(Ayomán)

arcu 3ªPOS.cuerda :'la cuerda del

arcu'

4. Los axetivos siguen a los nomes que califiquen

pok diú (Jirajara)

monte grande :'el

monte altu'

5. Los numberales precieden a los nomes que cuantifican

boque soó (Ayomán)

unu pitu :'un

pitu'

6. Usu de postposicionesen llugar de preposiciones

angüi fru-ye (Jirajara)

1ª.dir Siquisique-a :'(yo)

voi a Siquisique.'

Comparanza léxica

La siguiente llista ufierta dellos cognados en llingües jirajararas:^[2]

GLOSA	Ayomán	Gayón	Jirajara
fueu	dug	dut, idú	dueg
pie	a-sengán	segué	angán
pita	degaró	digaró	degaró
casa	gagap	hiyás	gagap
culiebra	huhí, jují	jují	túb
sol	iñ	yivat	yuaú