Taxiquistanín

El taxiquistanín^[1] o taxicu^[2] (autoglotónimu [tɔːdʒɪˈkiː]) ye una llingua iranina de la mesma rama que'l persa cola que tienen un grau altu de comprensión mutua. La llingua taxica fálenla más de cuatro millones de persones y ye l'idioma oficial de Taxiquistán, magar que tamién se fala n'otros países.

забони тоҷикӣ, форсии тоҷикӣ, тоҷикӣ, забони форсии тоҷикӣ, toçikī, zaboni toçikī, تاجیکی y زبان تاجیکی
Faláu en
Faláu en	Taxiquistán, Afganistán y Uzbequistán
Númberu de falantes
Falantes Tipu Añu 14 000 000 2018
Datos
Familia	persa y languages of Tajikistan (en)
Sistema d'escritura	alfabetu cirílicu, alfabeto persa (es) , alfabetu llatín, Alfabeto tayiko (es) y alfabetu hebréu
Códigos
ISO 639-1	tg
ISO 639-2	tgk
ISO 639-3	tgk

Enantes de 1928, usábase una versión d'escritura árabe/persa pero dempués adoptóse l'alfabetu llatín, ente 1928 y 1940, pa pasar darréu a una versión del alfabetu cirílicu. En 1994, el gobiernu taxiquistanín tentó de volver introducir l'alfabetu llatín como sistema d'escritura.

Fonoloxía

Vocales

La tabla embaxo amuesa les vocales en taxiquistanín lliterariu estándar. Los dialeutos tienen más vocales.

Vocales taxiques
	Fronteru	Central	Posterior
Zarrada	i		o
Media	y	ȯ[3]	o¹
Abierta	æ

1. La vocal abierta posterior describióse como [o] (en realidá ye media-anterior),^[4][5] [ɒ],^[6] [ɔ],^[7] y [ɔː]^[8]

Gramática

L'orde de les pallabres nel persa taxiquistanín ye suxetu-oxetu-verbu. La gramática del persa taxiquistanín ye cuasi idéntica a la gramática del persa clásicu (y a la gramática d'otres variedaes modernes como'l persa d'Irán), magar qu'hai diferencies importantes.^[9]

Sustantivos

Los sustantivos nun tienen marcador pal xéneru gramatical, magar que sí pal númberu. El xéneru estremase davezu de manera léxica, como n'inglés. Por casu: мурғ (murj) 'pita' y хурус (hurus) 'gallu'. Tamién s'usen los modificadores 'нар' (nar) pal masculín y 'мода' (moda) pal femenín, tanto enantes como dempués del sustantivu: хари нар (xari nar) 'pollín' y хари мода (xari moda) 'burra'.

Vocabulariu

Taxiquistanín	моҳ (mōh)	нав (naw)	модар (mōdar)	хоҳар (xͮōhar)	шаб (šab)	бинӣ (bīnī)	се (se)	сиёҳ (siyōh)	сурх (surx)	зард (zard)	сабз (sabz)	гург (gurg)
Otres Llingües iraníes
Persa	ماه māh	نو now	مادر mādar	خواهر xāhar	شب šab	بينى bīnī	سه se	سياه siyāh	سرخ/قرمز qermez/sorx	زرد zard	سبز sabz	گرگ gorg
Pastún	myāsht	nəwai	mōr	khōr	shpa	pōza	dre	tōr	sur	zyarr	shin, zarghun	lewə
Otres Llingües indoeuropees
Español	mes	nuevu	madre	hermana	nueche	ñariz	trés	negru	colloráu	mariellu	verde	llobu
Armeniu	ամիս amis	նոր nor	մայր mayr	քույր quyr	գիշեր gisher	քիթ qit	երեք ereq	սեվ sev	կարմիր karmir	դեղին deghin	կանաչ kanach	գայլ gayl
Llatín	mēnsis	novus	māter	sōror	nox	nasus	trēs	āter, niger	ruber	flāvus, gilvus	viridis	lupus
Griegu	μήνας mines	νέος neos	μητέρα mitera	αδελφή adhelfi	νύχτα nihta	μύτη miti	τρία tria	μαύρος mavros	κόκκινος kokkinos	κίτρινος kitrinos	πράσινος prasinos	λύκος likos
Rusu	месяц mesyats	новый noviy	мать mat'	сестра sestra	ночь noch	нос nos	три tri	чёрный chorniy	красный, рыжий krasniy, ryzhiy	жёлтый zholtiy	зелёный zelyoniy	волк volk
Lituanu	mėnuo	naujas	motina	sesuo	naktis	nosis	trys	juodas	raudonas	geltonas	žalies	vilkas
Hindi	महीना mahīnā	नया nayā	माँ māṃ	बहन bahan	रात rāt	नाक nāk	तीन tīn	काला kālā	लाल lāl	पीला pīlā	हरा harā	भेड़िया bheṛiyā

Ver tamién

• Alfabetu taxiquistanín