Qəmər Almaszadə

Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Qəmər.

Qəmər Hacıağa qızı Almaszadə (10 mart 1915^[1], Bakı^[2][1] – 7 aprel 2006^[1], Bakı^[1]) — Azərbaycanın ilk balerinası, baletmeyster, pedaqoq, SSRİ xalq artisti (1959). O, 1953–1972-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş baletmeytser, 1972–1988-ci illərdə isə balet truppasının bədii rəhbəri olmuşdur.

Qəmər Almaszadə
Doğum tarixi	10 mart 1915
Doğum yeri	Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	7 aprel 2006 (91 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Dəfn yeri	Birinci Fəxri Xiyaban
Milliyyəti	Azərbaycanlı
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası→ AXC→ SSRİ→ Azərbaycan
Həyat yoldaşı	Əfrasiyab Bədəlbəyli (1931–1940)
Atası	Hacıağa Almaszadə
Fəaliyyəti	balerina, baletmeyster, xoreoqraf, pedaqoq
Fəaliyyət illəri	1931-ci ildən
Mükafatları	1959 1943 1952 1995 1985 1971 1938 1976 1981
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Qəmər Almaszadə (Tamara ləqəbi ilə də tanınan) 10 mart 1915-ci ildə Bakı şəhərində çəkməçi ailəsində anadan olub. Uşaqlıqda baletlə məşğul olan dostu onda bu sənətə maraq oyandırıb. Mühafizəkar müsəlman atasından gizli olaraq dostunun məsləhəti ilə özəl balet studiyasına yazılır (daha sonra studiya Bakı Xoreoqrafiya Məktəbinə çevrilir). Atasını baletlə yox, idmanla məşğul olduğunu inandıra bilir. Lakin bir neçə ildən sonra sirrin üstü açılır. Atası əvvəllər qəzəblənsə də, sonralar teatra gizlicə gəlir və qızının çıxışlarında tamaşaçılar arasında tez-tez görünür.^[3]

Bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli ilə 1931-ci ildə qurduğu evlilik övladları olmadığından "Qız qalası" baletindən az sonra boşanma ilə nəticələnir. Sənət bağlılıqları isə illərlə davam edir.^[4][5]

Sənəti

1930-cu ildə Qəmər Almaszadə xoreoqrafiya məktəbini bitirib Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında işləməyə başlayır. Bu arada həmçinin ali pedaqoji məktəbinə də daxil olur. 1932-də Reynhold Qlierin "Şahsənəm" operasında ikinci dərəcəli rola seçilir. 1933-cü ildə indiki Sankt-Peterburqda Leninqrad Xoreoqrafiya Məktəbinə daxil olur və orada məşhur balerina Qalina Ulanovanın anası Mariya Romanovanın sinfində oxuyur. 1936-cı ildə ali məktəbi bitirib Bakıya qayıdır. 1937-ci ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının əsasını qoyur. Üzeyir Hacıbəyovun rəhbərliyi ilə Azərbaycan əyalətlərinə elmi səyahət təşkil edib ilk mənbədən xalq rəqsləri haqqında məlumat toplayır. 1939-cu ildə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbində ilk rəqs dərsini deyir. Daha sonra həmin məktəbin direktoru olur. 1940-cı ildə Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız Qalası" baletində ilk peşəkar çıxışını edir. Sonralar Fransada, Hindistanda, Nepalda da çıxış etmişdir. 1970-ci ildə Bağdada İraq Xalq Rəqsləri Ansamblını qurmaq üçün dəvət olunur. 1950-ci illərdə baleti tərk etsə də, 1990-cı illərin sonuna qədər Bakı Xoreoqrafiya Məktəbinin direktoru kimi çalışır.

• Teatr rəssamı Ənvər Almaszadənin bacısıdır.
• Bəstəkar Çingiz Almaszadənin bibisidir^[6].

Quruluş verdiyi əsərlər

Qəmər Almaszadənin 1937–2006-cı illərdə yaşadığı evin fasadına vurulmuş xaritə lövhəsi

• "Tərlan" baleti (1940) — xoreoqrafiya məktəbi
• "Qız qalası" baleti (1940, 1958, 1977)^[7][8]
• "Gülşən" baleti (1949, 1951, 1959)
• "Doktor Aybolit" baleti (1949)
• "Baxçasaray fontanı" baleti (1951)
• "Yeddi gözəl" baleti (1952)
• "Qırmızı lalə" baleti (1954)
• "Yatmış gözəl" baleti (1955)
• "Laurensiya" baleti (1956)
• "Qızıl açar" baleti (1957)
• "Arlekinada" baleti (1959)
• "Qaraca qız" baleti (1965)
• "Məhsul" suitası (1959)
• "Jizal" baleti (1961)
• "Qu gölü" baleti (1963)
• "Şur" baleti (1968)
• "Don Kixot" baleti (1973) — L. Minkusun əsəri
• "Şənlik rəqsi" baleti (1973)^[9]

Təltif və mükafatları

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Mixail Kalinin tərəfindən Qəmər Almaszadəyə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeninin təqdim olunması. Moskva, 1938-ci il.

• "SSRİ xalq artisti" fəxri adı — 9 iyun 1959
• "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 17 iyun 1943
• "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 23 aprel 1940
• "Stalin" mükafatı (2-ci dərəcə) — 1952
• "Lenin" ordeni — 7 mart 1985
• "Oktyabr inqilabı" ordeni — 2 iyul 1971
• 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 17 aprel 1938; 23 mart 1976
• "Xalqlar Dostluğu" ordeni — 7 avqust 1981
• "Üç Fil" ordeni (Laos)
• "Şöhrət" ordeni — 27 mart 1995^[10]
• Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı — 21 may 1970^[11]
• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü — 11 iyun 2002^[12]
• "Teatr Xadimi" qızıl medalı — 2005

İfa etdiyi rollar

• Tao Xoa — R. Qlierin "Qırmızı lalə" baletində (1931)
• Medora — A. Adanın "Korsar" baletində (1936)
• Mariya — B. Asafyevin "Baxçasaray fontanı" baletində (1939)
• Gülyanaq — Ə. Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletində (1940)
• Raymonda — A. Qlazuovun "Raymonda" baletində (1943)
• Odetta-Odilliya — R. Çaykovskinin "Qu gölü" baletində (1943)
• Kitri — L. Minkusun "Don Kixot" baletində (1945)
• Maşa — R. Çaykovskinin "Şelkunçik" baletində (1949)
• Gülşən — S. Hacıbəyovun "Gülşən" baletində (1950)
• Ayşə — Q. Qarayevin "Yeddi gözəl" baletində (1952)

Filmoqrafiya

• Rəqs edən bağalar (film, 1935)
• Axşam konserti (film, 1948)
• Doğma xalqıma (film, 1954)
• Əmək və qızılgül (film, 1962)
• Əfsanələr aləmində (film, 1975)
• Qəmər Almaszadə (film)
• Qızıl fonddan seçmələr (film, 2001)
• Odla təmasda (film, 1972)
• Respublikam haqqında həqiqət (film, 1972)
• Dünya bir pəncərədir. Qəmər Almaszadə. GünAzTv-də veriliş, 2008.

Kitablar

• Qəmər Almaszadə. Azərbaycan xalq rəqsləri (metodik vəsait)^{[ölü keçid]}. Bakı: "Birləşmiş nəşriyyat", 1959.

Qalereya

• 
  Qəmər Almaszadənin Fəxri Xiyabanda qəbirüstü abidəsi. 2013-cü il