Айырығойроҡтар йәки асағойроҡтар (лат. Dermaptera, рус. Кожистокрылые) — үҫеше әүрелеүҙәрһеҙ бөжәктәр отряды; ер йөҙөнөң бөтә өлөшөндә йәшәй, йорттарҙа йыш осрай торған, айыры (аслы) ҡойроҡло, ҡара йәки ҡара-көрән төҫтәге бөжәк[1].
Ҡыҫҡа факттар Фәнни классификация, Халыҡ-ара фәнни исеме ...
Айырығойроҡтар |
Асағойроҡ |
Фәнни классификация |
---|
арауыҡтағы ранг
Суб-батшалыҡ: | Эуметазойҙар | Юғары класс: | Алты аяҡлылар | Подкласс: | Асыҡ яңаҡ һөйәклеләр | Инфракласс: | Ҡанатлы бөжәктәр |
|
Халыҡ-ара фәнни исеме |
---|
Dermaptera De Geer, 1773
|
|
|
Ябырға
2008 йылдың февраленә торошло 1967 төрө иҫәпләнә[2]), шул иҫәптән 49 төрө юҡҡа сыҡҡан (Zhang, 2013)[3].
Киң таралған бөжәктәр. Ҙүрлығы төрлөсә, 4 мм-ҙан 78 мм-ға тиклем булыуы мөмкин. Тәненең осонда үҫентеләр бар. Шуның өсөн уларҙы асалы ҡойроҡ тип йөрөтәләр. Был үҫентәләр һаҡланыу һәм һөжүм итеү фукнцияһын башҡара.
Был бөжәктәр йәшерен тормош алып баралар. Көндөҙ таштар аҫтына, ағас ҡайырына һәм башҡа урындарғ йәшенәләр. Төнөн актив булалар. Үҫемлек, бәшмәк, ылымыҡтар һәм бөжәктәр менән туҡланалар. Йыш ҡына үҫемлек япраҡтарын, сәскәләрен, өлгөрөп етмәгән емештәрен ашап зыян килтерәләр.
Яҙын һәм көҙөн ер аҫтындағы юлдарға өйөмләп йомортҡа һалалар. Инә зат йомортҡалар ергәһендә һаҡлап ҡыш сыға. Үҫеше еүрелеүҙәрһеҙ. Үрсеү ваҡытында бигерәк тә әүҙем осалар.
Терминологический словарь по зоологии. Русско-башкирский и башкирско-русский (Т. Г. Баишев, 1952)
Robert G. Foottit, Peter H. Adler. Insect Biodiversity: science and society. — Blackwell Publishing Ltd, 2009. — P. 31. — 642 p. — ISBN 978-1-4051-5142-9.
- Бей-Биенко Г. Я. Насекомые Айырығойроҡтар, М. — Л., 1936. 240 с. (Фауна СССР, № 5).
- Стороженко С. Ю. 1984. Обзор уховерток (Dermaptera) Дальнего Востока СССР // Систематика насекомых Дальнего Востока. — Владивосток. С. 3-7.