Бысраныу[3] (тирә-яҡ мөхит[4][5], тәбиғәт мөхите[6][7], биосфера, уларҙа ғәҙәти булмаған физик, химик йәки биологик агенттар (бысратыусы) барлыҡҡа килеүе, йәки уларҙың күп йылдар дауамындағы күрһәткестәрҙең уртаса кимәле артыу арҡаһында кире һөҙөмтәләргә килтереүе
[8][9].
Ҡыҫҡа факттар Ҡайҙа өйрәнелә, Тасуирлау биттәре ...
Ябырға
Төп субъектты билдәләгәндә тәбиғи һәм антропоген бысраныуҙарҙы бүлеп ҡарайҙар . Төп объекттар — тупраҡ, атмосфера иһәм һыу ятҡылыҡтары. Бысраныу төрҙәре буйынса кластарға бүлеү дүрт өлөштән тора: механик, физик, химик һәм биологик[10]. Дәүмәле буйынса иһә локаль, төбәк кимәлендә һәм глобаль бысраныуҙар айырып ҡарала [5].
- Биологик — бысратыусы булып кеше өсөн дә, дөйөм алғанда экосистема өсөн дә зыянлы организмдарҙың килеп сығыуы һәм үрсеүе. Улар тәбиғи юл менән дә, ә ҡайһы бер осраҡта - кеше эшмәкәрлеге эҙемтәһе үтеп инеүе мөмкин. Бының ҡушма өлөшө булараҡ микробиологик бысраныу ҙа иҫәпкә алына[11].
- Механик — мөхиттең химик һәм физик инерт сүп-сар менән бысраныуы, ҡағиҙә булараҡ, уның сифаты насарайыуына килтерә һәм унда йәшәгән организмдарға йоғонто яһай. Ғәмлдә механик бысраныу физик-химичк бысраныу менән берлектә барыусан[12].
- Физик — бысратыусы мөхиттең физик параметрҙары үҙгәреүенә килтерә. Быларға температура-энергетика (йылылыҡ менән бысраныу), тулҡын (яҡтылыҡ, тауыш, электромагнит бысраныу), радиациялы (радиоактив бысраныу) һәм башҡалар[13].
- Химик — бысратыусы мөхиттең тәбиғи химик үҙенсәлектәре үҙгәреүенә килтерә: уларҙың концентрацияһы арта, йәки мөхиттә элек булмаған матдәләр үтеп инә. Химик бысраныуҙарға аэрозоль инә[14].
Ентеклерәк мәғлүмәт Параметрик, Биоценотик ...
Тирә-яҡ мөхитте бысратыу[15]
Параметрик
|
---|
• йылылыҡ
|
• тауыш
|
• яҡтылыҡ
|
• радиация
|
• электромагнит
| |
| |
Биоценотик
|
---|
• борсолоуҙың комплекслы факторы
|
• популяция балансы боҙолоу
|
• көйләнмәгән йыйыу, аулау, атып алыу
|
• осраҡлы һәм йүнәлешле интродукция һәм акклиматизация
|
• тәбиғәттән кәрәгенән артыҡ алыу
| |
| |
Стациаль-деструктив
|
---|
• ағас ҡырҡыу
|
• тупраҡ эрозияһы
|
• һыу ағымын тейешһеҙ көйләү
|
• ҡаҙылдыҡтарҙы карьер ҡаҙып сығарыу
|
• юл төҙөлөшө
|
• һаҙлыҡтарҙы киптереү
|
• урбанизация
|
• урман һәм дала янғындары
|
• башҡалар
| |
| |
Ингредиентҡа бәйле
Минераль | Органик
|
---|
• ҡаҙылма яғыулыҡ яныу продукттары | • көнкүреш йыуынтылары һәм сүп-сар
|
• двигателдәрҙә яныу продукттары ↔ | • микробиологик препараттар
|
• Химик сәнәғәт ҡалдыҡтары ↔ | • Аҙыҡ-түлек сәнәғәте ҡалдыҡтары
|
• акваторияларҙа авария һөҙөмтәһендә ташлау ↔ | • Малсылыҡ ҡалдыҡтары
|
• Пестицидтар һәм ашлама ↔ | • башҡалар
|
• нефть сығарыу һәм нефть эшкәртеү ↔
|
• тау эштәре убалары һәм террикондар
|
• металлургия ҡалдыҡтары
|
• башҡалар
| |
|
Ябырға
- Космостағы сүп-сар
- Яҡтылыҡ менән бысраныу
Ҡалып:Геологический словарь
Загрязнение природной среды // Российская геологическая энциклопедия: В трёх томах / Гл. ред. Е. А. Козловский, А .А. Ледовских. — М.—СПб.: ВСЕГЕИ, 2010. — Т. 1. А-И. — С. 553.
Загрязнение природной среды // Горная энциклопедия / Глав. ред. Е. А. Козловский. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — Т. 2. Геосферы — Кенай. — С. 328-329.
Исаченко А. Г. Окружающая среда // Большая Советская Энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия. — Т. 18. Никко — Отолиты. — С. 354-355.
Кичигин Н. В. Загрязнение окружающей среды // Новая Российская Энциклопедия / Гл. ред. А. Д. Некипелов. — М.: Изд-во «Энциклопедия», Изд. дом «Инфра-М». — Т. 6(1). Дрейк — Зеленьский. — С. 373.
Биологическое загрязнение // Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2008. — Т. 1. А-Г. — С. 174.
Механическое загрязнение // Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2010. — Т. 3. И-М. — С. 394.
- Экологическая энциклопедия: В 6 т. / Глав. ред. В.И. Данилов-Данильян. — М.: ООО «Издательство „Энциклопедия“», 2010. — Т. 2. Г-И. — 448 с.
- Экологический энциклопедический словарь / Глав. ред. А.С. Монин. — М.: Издательский дом «Ноосфера», 1999. — 930 с. — ISBN 5-8126-0003-1.
== СсылкиҺылтанмаларнешние ссылки}}