Зелпе

Зелпе (лат. Euónymus alátus, рус. бересклет) — зелпе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 200 төрө билдәле, Азияның көнсығышында һәм көньяҡ-көнсығышында таралған. Башҡортостанда сөйәлле зелпе үҫә. Ҡара сөйәлле үренделе һәм һоро нәҙек олонло япраҡ ҡойоусы 1—2 м бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы ябай, эллипс рәүешендә, осло, ҡапма-ҡаршы теҙелешле, ҡыҫҡа һаплы. Сәскәһе ваҡ, көрән, насар «сысҡан» еҫле япраҡ ҡуйыны суғында урынлашҡан. Май—июндә сәскә ата. Емеше — орлоҡ яны япрағы ҡыҙыл төҫтәге ҡумта, сентябрҙә өлгөрә.

Зелпе
Дөйөм төр
Фәнни классификация
Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Порядок:  Бересклетоцветные Ғаилә:  Бересклетовые Ярым ғаилә:  Бересклетовые Ырыу:  Бересклет Төр:  Зелпе
Халыҡ-ара фәнни исеме
Euonymus alatus (Thunb.) Siebold, 1827
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   27946 NCBI   4307 EOL   582665 GRIN   t:16247 IPNI   30148396-2

Үҫеү урындары

Киң япраҡлы һәм ҡарағай урмандарының ваҡ ағаслығында һәм ситендә үҫә; Башҡортостанда киң таралған. Емеше ағыулы. Декоратив үҫемлек. Баҫыу һаҡлағыс урман һыҙаттары булдырыуҙа һәм баҡса-парк төҙөлөшөндә ҡулланыла.

Әҙәбиәттә

«Сәмреғош ҡанат ҡанат ҡаға» тигән әҫәрҙә (авторы — Мөкәрәмә Садиҡова) зелпе ҡайырыhы автомобиль тәгәрмәстәре яhау өсөн резина ҡайнатыуға кәрәкле икәнлеге яҙыла.

Ләкин уны hыҙырып алыуы ғына ҡыйын, әгәр ҙә ул бер аҙ елләп, кипшенеп тә ятhа, балта төйҙәhе менән туҡмап та ҡуптарырмын тимә. Ыҙалана торғас, бының бер хәйләhенә лә төшөнөп алдыҡ. Урман ҡарауылсыhы атайҙарға зелпе тамырын тәүҙә ҡаҙанға hалып бер аҙ бешекләп алырға кәңәш иткән. Ошо әмәлде белеп алғандан hуң беҙҙең эштәр яйға hалынды. Ҡәюм ағай ауылдан колхоздың баҫыуҙағы кешеләргә аш бешерә торған ҙур бер ҡаҙанын алып килде. Хәҙер инде тамырҙы тәүҙә күп итеп әҙерләйбеҙ ҙә бер юлы hалып ҡайнатабыҙ hәм турпыша өҫтөндә йыйнаулашып «hөйәк кимерәбеҙ». Аҙаҡ эш шундай тәртипкә hалынды: атайҙар ат менән урмандың зелпе ағасы айырыуса шәп үҫкән төпкөлдәренә китеп, көн буйына эшләйҙәр ҙә, табыштарын арбаға тейәп, ат менән ҡайтаралар, ә беҙ уны тураҡлайбыҙ, ҡаҙанға hалып бешекләйбеҙ ҙә ҡайырыhын hыҙырабыҙ. Был эш өсөн иң яйлы ҡорал әлеге лә баяғы шул сабата яhай торған шөшлө булып сыҡты

 — тигән юлдар бар был әҫәрҙә.

Һылтанмалар

• Сәмреғош ҡанат ҡаға-14 2016 йыл 4 март архивланған.