Крикет

Крикет (ингл. cricket) — командалар уйнай торған спорт төрө, туп һәм таяҡ ҡулланыла. XVI быуатта Англияның көньяғында барлыҡҡа килә. XVII быуаттың аҙаҡтарында милли спорт уйындарының береһенә әйләнә. Британия империяһының экспанцияһы уйынды бөтә донъяға таратырға ярҙам итә. Беренсе тапҡыр йыйылма командалар араһында тест уйындары XIX быуат уртаһында үткәрелә. Крикет уйынында ике команда ҡатнаша, һәр командала ун берәр кеше. Уйын эллипс формаһындағы үләнле яланда үтә. Яландың уртаһында тура мөйөшлө ер майҙансығы — питч урынлашҡан. Питчтың буйы 22 ярд йә 22 метрҙан әҙ генә күберәк, киңлеге — 10 фут йә 3 метр. Питчтың ике осонда ағас ҡапҡалар тора. Уйын зонаһы пичтың ике осонда яландан һыҙыҡтар менән бүленгән, улар кризам тип атала.

Крикет

Крикет уйнайҙар.
Тәүге уйын	16 быуат, Англия
Характеристика
Ҡағылыш	юҡ
Команда уйынсылары	бер яҡта 11 уйынсы
Зат айырыу	бар, ярыштар айырым үтә
Категориялау	Команда уйыны
Ҡорал-ҡорамал	крикет тубы
Осрашыу урыны	крикет яланы
Олимпик уйындарҙа	Эйе, 1900 йылғы Олимпия уйындарынан башлап
Паралимпик уйындарҙа	Юҡ
Ил йәки регион	Бар донъяла

Командалар яланда уйнайҙар һәм тупты сиратлап һуғалар, мөмкин тиклем күберәк мәрәй йыйырға тейештәр, шул уҡ ваҡытта ҡаршы яҡҡа мәрәй йыйырға ҡамасауларға тейештәр. Крикетта ике төп амплуа бар: боулер (ингл. bowler) — туп ырғытыусы, бэтсмен (ингл. batsman) — тупты таяҡ менән һуғыусы. Яланда уйнаусы спортсылар бөтә яланға таралған, ә ярышыусылар ике бэтсмен менән генә уйнайҙар.

Уйынды тасуирлау

Командалар сиратлап тупты һуғып, майҙанда уйнап, иң күп мәрәй йыйырға йәки, шуға ярашлы, дәғүәсегә ҡамасауларға тырыша. Уйын форматына ҡарап, команда бер-ике тапҡыр рәттән тупты һуғып ала. Крикетта ике төп уйын роле бар — «боулер» тупты биреүсе(ингл. bowler) һәм бэтсмен (ингл. batsman), бита менән тупты кире ҡағыусы^{[прим. 1]} Боулер һәм бэтсмен функцияларын бер тигеҙ яҡшы башҡара алған уйынсы олл-раундер тип атала(ингл. all-rounder — «круговой»). Крикет хәрәкәттәре 'иннингстар' тип атала^[⇨]. Майҙанда уйнаған команда спортсылары майҙандың бөтә арауығында тарала, ә дәғүәселәрҙе ике бэтсмен ғына сығыш яһай. Һәр иннингс эсендә майҙанда уйнаусы команданың боулеры тупты дәғүәсенең бэтсменына бөтә һуғыу оҙонлоғо буйынса ташлай. Бэтсмен һуғыуҙы туп майҙан сиктәренә етерлек итеп кире ҡағырға тырыша йәки дәғүәселәрҙән бик алыҫҡа осора, был бэтсменға питчтың икенсе осона йүгерергә мөмкинлек бирә. Уңышҡа өлгәшһә, һәм башҡа шарттар үтәлһә, бэтсмен командаһы мәрәй йыя, (ингл. run — «пробег»)^[⇨].Шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер уйын шарттарының үтәлмәүе — дәғүәсенең тупты ергә тейер алдынан эләктереп алыуы, бэтсмен ҡапҡаһын емереүе һ.б. бэтменды уйындан сығара^[⇨]. Команданың ун бэтсмены уйындан сығарылғанға тиклем иннинсгтар дауам итә, шунан һуң командалар ролдәр менән алмашына. Алты тапҡыр туп биргәс, боулерҙар (уларҙың йыйылмаһы оверҙар тип атала) бер-береһен алмаштыра^[⇨].

Крикет буйынса профессиональ матчтарҙың дөйөм ҡабул ителгән бер нисә форматы бар^[⇨]. Төрлө форматтар бер-береһенән ҡайһы бер йәһәттән, мәҫәлән, оҙайлығы буйынса, һиҙелерлек айырылырға мөмкин.

Ҡыҫҡа уйындарға ни бары 20 овер була, был уйын яҡынса 3,5 сәғәтен тәшкил итә, ә алдынғы командалар араһындағы һынау матчтары биш көн буйына һәр көндө алты сәғәтлек ҡапма-ҡаршылыҡ менән дауам итә. Уйын ҡағиҙәләрен үҙгәртеү менән донъялағы иң ҙур крикет бренды булған Marylebone Cricket Club идара итә^[1]. Крикет уйыны буйынса глобаль көйләүҙе Халыҡ-ара крикет советы башҡара, әлеге ваҡытта уның 105 ағзаһы бар, шуларҙың 12-һе генә тулы хоҡуҡлы ағза статусына эйә^[2].