Павловск (Санкт-Петербург)

Павловск — ҡала, Рәсәйҙең Санкт-Петербург ҡалаһы Пушкин районы составындағы ҡала эсе муниципаль берәмеге^[4].

Павловск
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы	1777
Рәсми атамаһы	Павловск
Дәүләт	Рәсәй[1][2]
Административ-территориаль берәмек	Санкт-Петербург[1]
Халыҡ һаны	17 775 кеше (2023)[3]
Майҙан	36,797 км²
Рәсми сайт	omsu-pavlovsk.spb.ru
Урындағы телефон коды	812
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Павловске[d]
Павловск Викимилектә

25 һумлыҡ иҫтәлекле тәңкә (2011)

Санкт-Петербург үҙәгенән көньяҡҡа ҡарай 25 км һәм Пушкин ҡалаһы районы үҙәгенән көньяҡ-көнсығышҡа ҡарай 3 км алыҫлыҡта Славянка йылғаһы буйында урынлашҡан. Тимер юл станцияһы Павловск.

1918—1944 йылдарҙа ҡала революционер ҡатын Вера Слуцкая хөрмәтенә Слуцк тип аталған.

Ҡала мөһим туристик үҙәк булараҡ билдәлелек ала: Павловск һарайының һарай-парк ансамбле һарайы, шулай уҡ ҡаланың тарихи үҙәге, «Санкт-Петербург тарихи үҙәге һәм уның менән бәйле ҡомартҡылар комплексы» ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекттарына индерелгән ^[5].

Физик-географик ҡылыҡһырлама

Геологик төҙөлөшө һәм рельеф

Ҡала Приневский уйһыулығында Неваның һул яры буйында, Балтик-Ладога киртләсенең битләүендә, Славянка йылғаһының үҙәнендә урынлашҡан. Палеозойҙа 300-400 миллион йыл элек бөтә территория диңгеҙ менән ҡапланған булған. Шул уҡ ваҡытта ултырма ҡатламдар — ҡомташ, ҡом, балсыҡ, эзбизташ — граниттарҙан, гнейс һәм диабаздарҙан торған кристалл фундаментты ҡеүәтле ҡатлам менән ҡаплай (200 м ашыу). Хәҙерге заман рельефы боҙ ҡатламының эшмәкәрлеге һөҙөмтәһендә (һуңғы Валдай боҙланыуы, 12 мең йыл элек булған) барлыҡҡа килгән. Боҙлоҡ сигенгәндән һуң Литорин диңгеҙе барлыҡҡа килә,уның кимәле хәҙергеһенән 7-9 м юғарыраҡ була. 4 мең йыл элек диңгеҙ сигенә һәм Нева йылғаһы үҙәне һәм барлыҡҡа килә. Үҙәндәр күл-боҙлоҡ һәм боҙлоҡтан һуңғы ултырмаларҙан яһала. Павловск районында эзбизташтар уларҙың дүртенсел ултырмаларын ҡаплау аҫтынан өҫкә сыға. Һуңғы 2,5 мең йылдарҙа рельеф үҙгәрмәй тиерлек^[6].

Климаты

Павловск климаты уртаса һәм дымлы, диңгеҙҙән континенталгә күсемле. Ҡыш көндөң оҙонлоғо 5 сәғәт 50 минут минутҡа тиклем, йәй 18- сәғәт 51 минутҡа тиклем үҙгәрә. Ҡала өсөн һауа массаларының йыш алмашынып ороуы хас. Йәй көнбайыш һәм төньяҡ-көнбайыш елдәре, ҡыш көнбайыш һәм көньяҡ-көнбайыш елдәре өҫтөнлөк итә^[7][8].

Һауа температураһы һәм яуым-төшөмдөң йыллыҡ күрһәткестәре^[7]:

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	8,6	10,2	14,9	25,3	30,9	34,6	35,3	33,5	30,4	21,0	12,3	10,9	35,3
Уртаса максимум, °C	−2,3	−1,4	4,1	9,2	16,1	20,5	22,2	20,6	14,6	8,5	1,8	−0,7	9,4
Уртаса температура, °C	−6,1	−6	−1,4	4,4	10,9	15,8	18,1	16,4	11,0	5,6	−0,1	−3,9	5,4
Уртаса минимум, °C	−7,9	−7,7	−2,9	1,6	7,1	11,9	14,0	13,0	8,0	3,7	−2,1	−5,5	2,8
Абсолют минимум, °C	−35,9	−35,2	−29,9	−21,8	−6,6	0,1	4,9	1,3	−3,1	−12,9	−22,2	−34,4	−35,9
Яуым-төшөм нормаһы, мм	40	31	35	33	38	64	78	77	67	65	56	49	633

Тупраҡ, үҫемлектәр һәм хайуандар донъяһы

Ҡала барлыҡҡа килгәнгә тиклем территория япраҡлы ағастар һәм уйһыулыҡ һаҙлыҡтары ҡатыш ылыҫ урмандары менән ҡапланған була (ҡарағай һәм шыршы). Кешеләрҙең әүҙем хужалыҡ эшмәкәрлеге һөҙөмтәһендә тәбиғи ландшафт мәҙәни ландашфтҡа күсә. Бында хәҙер икенсел уҫаҡ һәм ҡайын урмандары участкалары, ерек һәм таллыҡтар менән ауыл хужалығы ерҙәре өҫтөнлөк итә^[9].

XVIII—XIX быуат Павловск ҡалаһында 554,8 гектар майҙан менән парк зонаһы барлыҡҡа килә. 1978—1983 йылдарҙа ҡала паркында 54 төр булған 361 мең ағас иҫәпләнә: 16 төр шыршы, ҡарағай, ҡарағас, аҡ шыршы, ике төр ҡайын, ике төр тал, ике төр йүкә, имән, ҡарама, һоро ерек, уҫаҡ, миләш, ябай муйыл, 88 төрө ҡыуаҡлыҡ, уларҙан һары акация, спирея, ҡыҙылтал, ҡыуаҡлы тал. 1978 йылғы иҫәпләүҙәр буйынса 28 ғаиләгә һәм 9 отрядға ҡараған 71 төр ҡош теркәлгән. Һөтимәрҙәрҙән тейен, ҡуян, йәтсә, аҫ, сысҡан, ертишкестәр, терпеләр, урман ертишкесе, ондатра тереклек итә. Ҡыш паркҡа төлкө, ҡабандар һәм мышылар инә. Ер-һыу хайуандарынан паркта үлән тәлмәрйенен, әрмәндене күрергә мөмкин. Һөйрәлеүселәрҙын — тере тыуҙырыусы кеҫәрткене, бөжәктәрҙән 46 ғаиләгә ҡараған 87 төр бар ^[10].

Экология торошо

Славянкаһы йылғаһы һыуы, башҡа Петербург йылғалары — Нева, Ижора, Охта, Оккервиль, Мурзинка кеүек— бысраҡ булараҡ характерлана. 2008 йылда алынған һыу анализы буйынса һыуҙа терегөмөш, нефть продукттары, ҡурғаш, ацетон, хлороформ һәм башҡа күп кенә хәүефле матдәләр табылған^[11].

Халҡы

2002 йылда Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Павловск ҡалаһында 14 960 кеше йәшәй, шуларҙан ир-аттар — 44,4 %, ҡатын — ҡыҙҙар- 55,6 % тәшкил итиә^[12].

Тарихы

Ҡаланың барлыҡҡа килеүе

Хәҙерге Павловск ҡалаһы урынында XIII быуатта уҡ Новгород халҡы ағас ҡәлғә төҙөй, ул «Славянкала ҡала» тип атала. Был ерҙәр Новгород еренең Водская пятинаһына инә

1777 йылдың 12 декабрендә 362 дисәтинә ерҙе Екатерина II үҙенең ул, буласаҡ император Павелға бирә. Был дата Павловка ауылының барлыҡҡа килеү датаһы була^[13].

1778 йылда ике ҙур булмаған усадьба йорто: Павел Петрович өсөн — Паульлюст (нем. Paullust) һәм уның ҡатыны Мария Федоровна өсөн — Мариенталь (нем. Marienthal) төҙөлә. Ауылда төп юл булып Батша Ауылына юл тора^[14]. 1780 йылдың 1 ғинуарына ауылда 54 кеше йәшәй. 1780 йылда архитектор Ч Камеронға яңы һарай төҙөргә йөкмәтелә. 1786 йылда «Паульлюст» урынында Камерон ҙур Павловка һарайы төҙөлә.

1788 йылда, Павел үҙ резиденцияһы сифатында Гатчинаны өҫтөн күрә, Павловка ауылын ҡатыны Мария Федоровнаға бүләк итә^[15].

Бип ҡәлғәһе XIX быуат башында

Павлов һарайы алдында Павел I һәйкәл асылыуы .
1872 йылғы фото

Павловск музыка вокзалы

1849 йылда Павловск Николай I икенсе улы, бөйөк кенәз Константин Павлович милкенә күсә. Уның ваҡытында һарай алдында 1872 йылда скульптор И.П.Виталь эшләгән Павел I һәйкәле ҡуйыла.

Совет осоронда

1918 йылдың 30 октябрендә революционер ҡатын Вера Слуцкая хөрмәтенә Павловск ҡалаһы Слуцк тип үҙгәртелә. 1944 йылдың ғинуарында ҡалаға уның тарихи исемен ҡайтарыла. 1941 йылдың йәйендә үк музей хеҙмәткәрҙәре музей коллекцияларын ҡотҡарыу менән шөғөлләнә.

1923 йылда Гатчина өйәҙенең Детскосельский советына буйһона

1930 йылда ҡала Слуцк Ленинград ҡала яны районы составына индерелә, ә ул бөтөрөлгәс 1936 йылдан Ленинград өлкәһе Слуцкий районының административ үҙәге була.

«Росси» павильоны янында немецтар ҡәберлеге. 1943 йылғы фото

1941 йылдың сентябренән 1944 йылдың ғинуарына тиклем Павловскфашист оккупацияһы зонаһында була. һуғыш ваҡытында һарай һәм паркы ныҡ зыян күрә. Фашистар павильонды емерә, күперҙәрҙе шартлата, 70 меңдән ашыу ағасты ҡырҡа, ә сигенгәндә һарайҙы яндыра.

Ҡала 1944 йылда Слуцк ҡалаһы Павловск тип үҙгәртелә.

Реставраторҙар 1946-1973 йылдарҙа Павловск ҡомартҡыларын тергеҙеү буйынса ғәйәт ҙур эш башҡара. 1957 йылда тергеҙелгән Павловск һарайының тәүге залдары килеүселәрҙе ҡабул итергә әҙер була.

Хәҙерге осор

1989 йылда Павловск Рәсәйҙә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекты исемлегенә индерелә (1990 йылдан ICOMO № 540-007 протоколы).

1991 йылда диндарҙарға Николай Чудотворец соборы, ә 1995 йылда — Изге Мария Магдалена сиркәүе ҡайтарыла. 2003 йылда композитор Иоганн Штраусҡа һәйкәл ҡуйыла^[16]. Ошо уҡ йылдарҙа Павловск ҡалаһында тарихты һәм крайҙы өйрәнеү музейы асыла.

2005 йылда Павловск районы бөтөрөлә, ә ҡала биләмәһе Пушкин районы составына индерелә

Бөгөнгө көндә ҡалала 42-нән ашыу объект, дәүләт контроле һәм тарих һәм архитектура ҡомартҡыларын һаҡлау һәм файҙаланыу буйынса Комитет опекаһы аҫтында. Павловскҡа йыл һайын миллион ярым турист килә.

Иҫтәлекле урындары һәм архитектура

«Павловск» дәүләт музей-ҡурсаулығы

Донъя архитектураһы һәм донъя һарай-парк сәнғәте ҡомартҡыһы. Элекке батша резиденцияһы. XVIII — XIX быуат башы һарай-парк ансамблен үҙ эсенә ала. 1918 йылда национализацияланғандан һуң музейға әйләнә. Хәҙерге статусын музей-ҡурсаулыҡ 1983 йылда ала.

Музей-ҡурсаулыҡ составына инә^[13]:

Павловка паркы

Павловка паркында быуа

• Павел һарайы (1780-1786, архитектор Чарлз Камерон, Винченцо Бренна, Андрей Воронихин) — урыҫ классицизмының архитектура ҡомартҡыһы, һарай-парк ансамбле. Бөйөк Ватан һуғышынан һуң һарай тулыһынса тергеҙелә.
• Павел һарайында Петр һәм Павел сиркәүе (1799, архитекторы В. Бренна, рәссамы Дж. Кадес) — православ сиркәүе, эшләй.
• Павел i һәйкәле (1872, скульпторы И. П. Виталь, цинк^[17]) — Павел һарайы алдында ҡуйылған.

[[Файл:Maria_Feodorovna_statue_pavlovsk_park_bw.jpg|мини|267x267пкс|Росси павильонында Мария Федоровна һыны

• Үҙ баҡсаһы (1801-1803, архитекторы Ч. Камерон)

• Өслө йүкә аллеяһы

• Ата-әсә һәйкәле (1786, архитекторы Ч. Камерон) — мемориаль ҡоролма, Мария Федоровнаның вафат булған ғаилә ағзалары иҫтәлегенә арналған, антик стилдә. (1807).

• Аполлон колонналары (1782-1783, архитекторы Ч. Камерон) уртаһында Бельведер Аполлон скульптураһы.
• «Һалҡын ванна» павильоны (1799, архитекторы Ч. Камерон) — йәйге йыуыныу урыны, төкәтмә менән көмбәҙле ротонда
• Кентавр күпрере (1799, архитекторы в. Бренна)
• «Дуҫлыҡ храмы» павильоны (1780-1782, архитекторы Ч. Камерон) — ғибәҙәтхана-ротонда
• Пиль-башня (1797, архитекторы В. Бренна) — һалам ҡыйығы менән түңәрәк формалағы бысылған тирмән.