Пролетар районы (Дондағы Ростов)

Пролета́р райо́ны — Дондағы Ростов райондарының береһе. 1929 йылда барлыҡҡа килгән. Үҙ сиратында Нахичевань, Александровка, Берберовка тигән өлөштәрҙән тора.

Пролетар районы
[[Дондағы Ростов]]
Барлыҡҡа килгән:	1929 йыл
Майҙаны:	37,1 км²
Халыҡ һанын иҫәпләү:	2016
Халыҡ һаны:	↗119 679[1] кеше
Почта индекстары:	344037, 344072, 344111, 344019
Телефон кодтары:	863
Рәсми сайт

Тарихы

1779 йылдың 14 ноябрендә Рәсәй императоры Екатерина II Грамотаһы менәнҠырымдан килгән күскенсе әрмәндәргә Изге Димитрий Ростовский рус ҡәлғә стеналары янында, «Полуденка ыҙаны янында айырым ҡалаға» нигеҙ һалырға рөхсәт ителгән. Шулай Ҡырым ханлығынан күсерелгән христиандар Дондың түбәнге ағымында Hop-Нахчиван тип аталған ҡала барлыҡҡа килтерәләр.

1782 йылда Hop-Нахчиван халҡы 4 мең кеше тәшкил итә. 1828 йылдың февралендә ҡала рәсми рәүештә Рәсәй империяһы составына индерелә һәм исеме үҙгәртелә: уның исеменән «Нор» ҡушымтаһы алып ташлана, ҡала «Дондағы Нахчиван» тип атала башлай. Был осорҙа ҡаланың сәнәғәт базаһы йылдам үҫешә башлай, сауҙа, һөнәрселек үҫешә, тәүге уҡыу йорттары асыла. 1825 йылда Нахичевань ҡалаһының 33 фабрикаһы була инде — балыҡ, туң май иретә торған, араҡы, күн, кизе-мамыҡ һәм башҡалар.

Ике ҡала араһындағы сик — Ростов һәм Нахичевань — һәр ваҡыт була һәм шартлы рәүештә тип һанала. Дөйөм алғанда, уҙған быуаттың егерменсе йылдар башында, Дон баш ҡалаһында 350 меңдән ашыу кеше йәшәгән. Ике ҡала бер ҡала итеп берләштерелеп, уға Дондағы Ростов исеме бирелә, һәм был турала хөкүмәт ҡарары бик урынлы була. 1928 йылдың 28 декабрендә Театр майҙаны буйлап үткән айырып торған сик юҡҡа сығарыла, ә 1929 йылда Нахичевань территорияһында ҡаланың иң эре райондарының береһе — Пролетар районы барлыҡҡа килә.

1961 йылда районға Дондағы Ростов составына идерелгән Александровская станицаһы ҡушыла.

Халҡы

Халыҡ иҫәбе
1959[2]	1970[3]	1979[4]	2002[5]	2009[6]	2010[7]	2012[8]
97 620	↗122 464	↗132 268	↗132 276	↘126 664	↘122 174	↘121 450
2013[9]	2014[10]	2015[11]	2016[1]
↘120 665	↘119 772	↘119 124	↗119 679

Иҡтисады

Нахичевань ҡалаһының күп тармаҡлы, тарихи формалашҡан сәнәғәт-иҡтисади базаһы Пролетар районының үҫеше өсөн нигеҙ булып тора. Бөгөнгө көндә Пролетар районында алты меңдән ашыу хужалыҡ итеүсе субъекттар бар, шуларҙың байтаҡ өлөшөн бәләкәй бизнес субъекттары тәшкил итә, утыҙ ике эре һәм урта предприятие, уларҙың күбеһе тотороҡло һәм һөҙөмтәле эшләй.

Иң уңышлы эшләгән предприятиеләргә Ябыҡ Акционер Йәмғиәте (ЯАЙ) «Ростовгазоаппарат» производство коллективы, ЯАЙ «Эмпилс», Асыҡ Акционерҙар Йәмғиәте (ААЙ) «Колфа», ААЙ «Ростов он заводы» ААЙ «Дон кондитер фабрикаһы», ЯАЙ «Ростов уйынсығы», ААЙ «Красный Аксай», ААЙ «Ростшампанкомбинат» һәм башҡа бик күп предприятиелар инә. Бында ҡаланың төп йәшәйеште тәьмин итеү системалары, идара итеү системаһы, хужалыҡ һәм торлаҡ-коммуналь инфраструктураһы тупланған: ҡала Һыу каналы, Горэлектросеть, Горгаз, Электросвязь.

Мәҙәниәте

Пролетар районында бик күп һанда уҡыу йорттары, спорт залдары, мәҙәниәт учреждениеләре, театр һәм концерт майҙансыҡтары бар.

Боронғо Нахичевань бөгөнгө көндә лә урамдарының һәм күркәм ихаталарының, торлаҡ йорттар һәм йәмәғәт биналарының ҡабатланмаҫ үҙенсәлеге, йәшеллектең, парк һәм майҙандарының күплеге менән әсир итә. XVIII быуат аҙағында — XIX быуаттың беренсе яртыһында төҙөлгән күп капиталь ҡоролмалар уникаль тип танылды, тергеҙелделәр һәм дәүләт яҡлауы аҫтындалар, бында хәҙер модерн, барокко, урыҫ классицизмы стилендә башҡарылған төҙөлөш һәм архитектура ҡомартҡылары 150-нән ашыу иҫәпләнә.

Пролетар районының архитектура ҡомартҡылары араһында: Егор Красильников йорто, Нахичевань ҡала театры бинаһы, Гайрабетов йорто, Лусеген Попов йорто, М. Горький исемендәге Ростов академия драма театры, Сагиров йорто, Кечекьян йорто.