Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы

From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Ҡалып:Политика России

Ҡыҫҡа факттар

Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы — Рәсәй Федерацияһының юғары норматив хоҡуҡи акты. Рәсәй халҡы тарафынан 1993 йылдың 12 декабрендә ҡабул ителгән. 1993 йылдың 25 декабрендә баҫылып сыҡҡан көнөнән  көсөнә инә. Рәсәй халыҡ депутаттары съезын, Рәсәй Юғары Советын юҡҡа сығара һәм уларҙы Федерация Советы һәм Дәүләт думаһынан торған Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышы менән алмаштыра.  Федерация Советына Федерацияның һәр субъектынан 2-шәр вәкил инә, Дәүләт думаһын халыҡ һайлай. 

Конституция Рәсәй конституцион ҡоролошоноң нигеҙҙәре, дәүләт ҡоролошон, властың вәкиллекле, башҡарма, суд органдарын һәм урындағы үҙидаралыҡ системаһын, кешенең һәм граждандың хоҡуҡтарын һәм иректәрен нығытҡан юғары юридик көскә эйә[2][3].

Remove ads

Конституция тарихы

 1990—1991 йылдарҙа  СССР тарҡала. Бөтә республикалар, шул иҫәптән РСФСР ҙа,  Дәүләт суверенитеты тураһында декларациялар ҡабул итә. Республиканың Халыҡ депутаттары съезы 1990 йылдың 12 июнендә РСФСР-ҙың Дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул итә. Унда ошо Декларацияла иғлан ителгән принциптар нигеҙендә,  власть тармаҡтарының хакимиәт даирәһен бүлешеү принцибын да индереп,  тәүләп РСФСР-ҙың яңы Конституцияһын эшләү бурысы ҡуйыла. 

Проектты эшләү

1990 йылдың 16 июнендә РСФСР Халыҡ депутаттарының  I съезының  Конституция комиссияһы ойошторола, ул проект өҫтөндә эш башлай.  Комиссия секретары итеп О. Г. Румянцев раҫлана. Башта комиссия составына 102 депутат инә, ләкин 1992 йылдың ноябренә уларҙың һаны   98 кешегә ҡалып ҡыҫҡара, сөнки, атап әйткәндә, Конституция комиссияһының өс ағзаһы РФ Конституция суды составына һайлана[4].

Ләкин халыҡ депутаттары араһында сәйәси көстәрҙең ҡатмарлы булыуы  яңы Конституция ҡабул итеүҙе һуҙҙыра. Эш, нигеҙҙә, РСФСР-ҙың ғәмәлдәге Конституцияһына күп һанлы үҙгәрештәр һәм түҙәтеүҙәр индереү юлы менән бара, шул сәбәпле ул ҡапма-ҡаршылыҡтар менән тулы була. Уның бер нормалары икенселәренә ҡаршы килә. Килешеп эшләмәгәнлектән властың закондар сығарыу һәм башҡарыу тармаҡтары араһында аяуһыҙ  низағлашыуҙар һәм бәрелештәр сығып тора.

 1993 йылдың 21 сентябрендә Рәсәй Федерацияһының Конституция суды Конституция судының 21.09.1993 № З-2 һығымтаһын сығара һәм «Рәсәй Федерацияһы Президенты Б. Н. Ельциндың «Рәсәй Федерацияһында этаплы конституция реформаһы тураһында»ғы 1993 йыл 21 сентбярь Указына бәйле, уның эш-ғәмәлдәренең һәм ҡарарҙарының Рәсәй Федерацияһы Конституцияһына ярашлы булыуы тураһында» тип аталған был һығымтала Б.Н.Ельцинды РФ Президенты вазифаһынан  бушата[5] — һығымта көсөнән сығарылмай.[6]

1993 йылдың октябрендәге ваҡиғалар ҡаршы тороуҙың иң юғары нөктәһе була, был ваҡиғалар барышында  властарҙың ҡораллы бәрелеше Халыҡ депутаттары съезын һәм Юғары Советты таратыу менән тамамлана.   Сәйәси һәм конституцион  кризис шарттарында яңы  Конституцияны ҡабул итеү йәмғиәтте тотороҡландырыу нигеҙе булырға тейеш була. 

Яңы Конституцияның бер нисә проекты әҙерләнә.  Уларҙың икеһе иң ҡулайы тип табыла:

Һөҙөмтәлә Конституция кәңәшмәһенең проекты,  Конституция комиссияһы проектының күп кенә положениеларын да индереп, нигеҙ итеп алына һәм тулыһынса эшләп бөтөү өсөн Рәсәй Федерацияһы субъекттары, депутаттар, уларҙың фракциялары, белгестәр, эш төркөмдәре ҡарамағына тапшырыла. Байтаҡ шымартҡандан  һуң Конституцияның был проекты Президент тарафынан бөтә халыҡтың тауыш биреүенә сығарыла. 

Рәсәй Конституцияһы авторҙарының береһе, РФА Донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институтының баш ғилми хеҙмәткәре Виктор Шейнис фекеренсә, конституцияның «президент проекты» өс кеше — Сергей Сергеевич Алексеев, Анатолий Александрович Собчак һәм Сергей Михайлович Шахрай етәкселегендә эшләнгән,  улар процестың башында торған[7],  Конституция кәңәшмәһенда бөтәһе  800-ҙән ашыу кеше ҡатнашҡан, төрлө юристар эшләгән.  Сергей Шахрай конституцияның төп ике авторын билдәләй — үҙен һәм Сергей Алексеевты [8][9]. Дөйөм эш һөҙөмтәһендә Рәсәй Конституцияһының яңы берҙәм проекты килтереп сығарыла, артабан ул Рәсәй Президенты тарафынан бөтә халыҡтың тауыш биреүенә сығарыла  (ғәмәлдә — референдумға) һәм 1993 йылдың 12 декабрендә үткән тауыш биреү һөҙөмтәләре буйынса Рәсәй Федерацияһының ғәмәлдәге  Конституцияһына әүерелә.

Ҡабул итеү (1993)

1993 йылдың 15 октябрендә Президент Борис Ельцин Рәсәй Конституцияһы проекты буйынса бөтә халыҡ тауыш биреүе тураһында Указға ҡул ҡуя һәм «1993 йылдың 12 декабрендә Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы проекты буйынса бөтә халыҡ тауыш биреүе тураһында положение»ны раҫлай[10]. Положенияға ярашлы, Конституцияны ҡабул итеү өсөн һайлауҙа ҡатнашҡан һайлаусыларҙың күпселеге (теркәлгән һайлаусыларҙың яртыһынан ашыуы тауыш биреүҙә ҡатнашыуы шарты менән) тауыш бирһә, ул ҡабул ителгән тип иҫәпләнелә. «Бөтә халыҡ тауыш биреүе» термины («референдум»  түгел) РСФСР-ҙың референдум тураһындағы ғәмәлдә булған Законындағы 9-сы статьяһы положениеһын урап үтеү өсөн кәрәк була, ә уға ярашлы, референдумды тик Халыҡ депутаттары съезы йә РФ Юғары советы ғына тәғәйенләй ала [11], әммә был Закондың 1-се статьяһында был ике термин да тиң тип билдәләнгән. 

Тауыш биреү 1993 йылдың 12 декабрендә үтә. Конституцияны ҡабул итеү өсөн 58,43 процент тауыш бирә, ҡаршылар 41,57 процент була. Яңы Конституция ҡабул ителә һәм 1993 йылдың 25 декабрендә «Российская газета»ла баҫылып сығыу менән кәөсөнә инә. 

Remove ads

Рәсәй Федерацияһының 1993 йылғы Конституцияһы

Структураһы

Рәсәйҙең ғәмәлдәге Конституцияһы Преамбуланан һәм ике киҫәктән тора. Преамбулала белдерелеүенсә, Рәсәй халҡы ошо Конституцияны ҡабул итә; демократик һәм гуманистик ҡиммәттәр нығытыла; хәҙерге донъяла Рәсәйҙең урыны билдәләнә. Беренсе киҫәк 9 бүлекте эсенә ала һәм 137 статьянан тора, улар Рәсәй Федерацияһында сәйәси, ижтимағи, хоҡуҡи, иҡтисади, социаль системаларҙың нигеҙҙәрен, шәхестең төп хоҡуҡтарын һәм иректәрен, Рәсәй Федерацияһының федератив ҡоролошон, асыҡ власть органдарының  статусын, шулай уҡ  Конституцияны ҡайтанан ҡарау һәм уға төҙәтеүҙәр индереү  тәртибен нығыта. Икенсе киҫәге йомғаҡлау һәм күсеү положениеларын билдәләй һәм конституцион-хоҡуҡи нормалар күсәгилешлелегенең һәм тотороҡлолоғоноң нигеҙе булып хеҙмәт итә. 

Рәсәй Конституцияһының структураһы түбәндәгесә:

Thumb
Рәсәй Конституцияһы, купонлы почта маркаһы. 1995
  • Преамбула
  • Беренсе киҫәк
    • 1-се бүлек. Конституцион ҡоролош нигеҙҙәре (1—16-сы статьялар)
    • 2-се бүлек.  Кешенең һәм граждандың хоҡуҡтары һәм иректәре (17—64-се статьялар)
    • 3-сө бүлек. Федератив ҡоролош (65—79-сы статьялар)
    • 4-се бүлек. Рәсәй Федерацияһы Президенты (80—93-сө статьялар)
    • 5-се бүлек. Федераль Йыйылыш (94—109-сы статьялар)
    • 6-сы бүлек. Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте (110—117-се статьялар)
    • 7-се бүлек. Суд власы һәм прокуратура  (118—129-сы статьялар)
    • 8-се бүлек. Урындағы үҙидаралыҡ (130—133-сө статьялар)
    • 9-сы бүлек. Конституцияға төҙәтеүҙәр һәм Конституцияны ҡайтанан ҡарау (134—137-се статьялар)
  • Икенсе киҫәк. Йомғаҡлау һәм күсеү положениелары 
Remove ads

Конституцияның закондарҙан айырмаһы

Рәсәй Конституцияһы:

  • дәүләт ҡоролошон, төп хоҡуҡтарҙы һәм иректәрҙе нығыта, дәүләттең формаһын һәм дәүләт власының юғары органдары системаһын билдәләй;
  • юғары юридик көскә эйә;
  • туранан-тура йоғонто яһау көсөнә эйә (Конституцияның положениелары уларға башҡа акттар ҡаршы килеүенә бәйһеҙ  үтәлергә тейеш);
  • ҡабул итеүҙе һәм үҙгәртеүҙе ҡатмарлаштырған айырым тәртипкә бәйле тотороҡлолоҡ менән айырылып тора;
  • ағымдағы ҡануниәт өсөн нигеҙ булып тора.

Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы тураһында видеоматериалдар

  • «Конституционная практика» — Сергей Брилёвтың документаль фильмы. — © ВГТРК, — 2013 й.
  • «Основной закон» — Документаль фильм. — ©  «Телекомпания НТВ» ААЙ, — 2013 й.

Альтернатив проекттар

1990—1993 йылғылар

Конституция комиссияһы  (16.06.1990 — 4.10.1993), РФ Президенты (29.04.1993) һәм Конституция кәңәшмәһенең  проекттары  (12.07.1993) рәсми булды, улар тураһында үрҙә һөйләнелде. 

Хәҙерге

Remove ads

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads