Хордалылар

Хордалылар (лат. Chordata) — эсәклек өҫтөндә ятыусы хорда рәүешендәге үҙәк һөлдәһе булған айырым хайуандар тибы; умыртҡалыларҙың яралғы үҫеше дәүерендә хордаһы умыртҡалыҡ менән алмашына. Хордалыларға умыртҡалы хайуандар, башһөйәкһеҙҙәр(ru:Головохо́рдовые (лат. Cephalochordata)), оболочниктар (төҙөлөш яғынан умыртҡалыларға яҡын торған хордалы диңгеҙ хайуандары) инә.

Хордалылар
Ланцетник Суматранский тигр Странствующий дрозд Жёлтый окунь
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Суб-тип:  Икенсел ауыҙлылар Тип:  Хордалылар
Халыҡ-ара фәнни исеме
Chordata Bateson, 1885
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр

Хайуандар донъяһында хордалылар нерв системаһы төҙөлөшө буйынса иң юғары баҫҡыста тора. Хронология тәртибе буйынса — иң йәш тип. Донъяла 60 000 тирәһе төр билдәле, шуларҙың 4300-е Рәсәйҙә тереклек итә.

Төп билдәләре

1. Төп үҙенсәлектәрен береһе — хорда рәүешендәге үҙәк һөлдә булыуы.
2. Көпшә формаһындағы үҙәк нервы системаһының тәндең арҡа яғында, хорда өҫтөндә урынлашыуы.
3. Эсәклектең ҡорһаҡ яғында урынлашыуы һәм йотҡолоҡ стенаһында айғолаҡ ярыҡтарының булыуы. Айғолаҡ ярыҡтары һыу хайуандарында бөтә тереклектәре дауамында һаҡлана, ә үпкә менән һулыш алыусы ер өҫтө хайуандарында яралғы үҫешенең баштағы стадияларында ғына була.
4. Тәндәре ике яҡлы симметриялы.
5. Өс ҡатлаулы хайуандар
6. Тән ҡыуышлығы икенсел (вторичная полость тела).
7. Ҡан тамырҙар системаһы йомоҡ(оболочниктарҙан башҡаһы).

Хордалылар тибын классификациялау

1. Башһөйәкһеҙҙәр ярым тибы^[1][2] (лат. Acrania) Уларҙың баш мейеһе һәм баш һөлдәһе юҡ. Шуға ярашлы, уларҙы башһөйәкһеҙ хордалылар төркөмөнә айыралар. Шулай уҡ, уларҙың үҙәк һөлдәһе (көсһөҙ арҡа үҙәге — хорда) һәм айғолаҡ ярыҡтары бөтә тереклектәре дауамында һаҡлана.
2. Умыртҡалылар ярым тибы (лат. Vertebrata). Баш һөлдәһе менән һаҡланған баш мейеһе һәм хорда урынында кимерсәк йәки һөйәк умыртҡаларҙан торған умыртҡалығы булған хордалы хайуандарҙы башһөйәклеләр, йәки умыртҡалылар, төркөмөнә берләштерәләр.
3. Оболо́чниктар ярым тибы (лат. Tunicata, Urochordata). Хордалары личинка стадияһында ғына булып, аҙаҡ үҫеш дәүерендә юҡҡа сыға (личиночнохо́рдовые).