Актыўная ацэнка

Акты́ўная ацэ́нка ў вузкім сэнсе — гэта ацэнка пазнавальнай дзейнасьці вучняў і яе вынікаў паводле загадзя вызначаных крытэраў без выстаўленьня адзнакі. Тут актыўная ацэнка выступае альтэрнатывай ацэнцы падсумоўчай, якая пераважна выкарыстоўваецца для вонкавай справаздачнасьці^[1].

Актыўная ацэнка ў шырокім сэнсе — тэхналёгія навучаньня, заснаваная на якаснай зваротнай сувязі, дзякуючы якой вучні могуць пастаянна бачыць і разумець свае посьпехі, усьведамляць няўдачы і ўхіляць прабелы ў ведах і ўменьнях, авалодваць працэдурамі самаацэнкі, г. зн. кіраваць асабістым вучэньнем. Пры гэтым бацькі таксама зьяўляюцца суб’ектамі ацэначнай дзейнасьці^[2].

Актыўная ацэнка як тэхналёгія навучаньня мае сыстэмны характар і ўключае мэтавы, зьместавы, працэсуальны і кантрольна-ацэначны кампанэнты. Кожны з гэтых кампанэнтаў мае свае спэцыфічныя характарыстыкі, што ў цэлым дазваляе гаварыць пра ўнікальнасьць тэхналёгіі актыўнай ацэнкі.

Паходжаньне тэрміну і разьвіцьцё тэхналёгіі

У ангельскамоўнай літаратуры выкарыстоўваецца тэрмін Formative assessment (даслоўна «фармавальнае ацэньваньне»). Ангельскі тэрмін у 1967 годзе ўвёў ва ўжытак Майкл Скрывэн, які паказаў, што такая ацэнка істотна адрозьніваецца ад іншых варыянтаў ацэнкі з гледзішча інфармацыі, якую атрымліваюць суб’екты адукацыйнага працэсу^[3]. Бэнджамін Блум пераняў тэрмін у 1968 годзе і разгледзеў фармавальнае ацэньваньне ў якасьці інструмэнта для паляпшэньня эфэктыўнасьці навучаньня студэнтаў^[4]. Пол Блэк і Дылан Ўільям(en) на падставе аналізу шматлікіх публікацыяў паказалі, што фармавальнае ацэньваньне — найлепшая стратэгія для забесьпячэньня матывацыі і адказнасьці вучняў, а таксама іхных вучэбных дасягненьняў^[5]. З 2009 году з ініцыятывы Таварыства беларускай школы гэтая тэхналёгія пачала ўкараняцца ў школах Беларусі. На першым сэмінары, які ў Менску праводзіла пэдагог з Польшчы Данута Стэрна, удзельнікі прынялі рашэньне па-беларуску назваць тэхналёгію «актыўная ацэнка» з увагі на патэнцыял актывізацыі пазнавальнай дзейнасьці навучэнцаў.

Навуковыя падставы тэхналёгіі

Тэхналёгія актыўнай ацэнкі грунтуецца на псыхалягічнай тэорыі дзейнасьці, а таксама на шэрагу мэтадалягічных падыходаў:

• дзейнасным;
• сыстэмным;
• кампэтэнтнасным;
• асабова-арыентаваным^[6].

Мэты тэхналёгіі актыўнай ацэнкі

• забесьпячэньне зваротнай сувязі паміж суб’ектамі адукацыйнага працэсу для разуменьня вучнямі таго, як яны вучацца;
• атрыманьне дыягнастычнай інфармацыі і на гэтай аснове выяўленьне і ліквідацыя індывідуальных і групавых недахопаў у навучальнай дзейнасьці і яе выніках;
• разуменьне вучнямі сваіх пэрспэктываў у навучаньні;
• перамяшчэньне фокусу з атрыманьня адзнак на працэс атрыманьня ведаў;
• забесьпячэньне цэнтральнай ролі вучняў у адукацыйным працэсе;
• разьвіцьцё ў вучняў навыкаў самаацэнкі, выхаваньне пачуцьця ўласнай годнасьці.

Асноўныя кампанэнты тэхналёгіі

Ключавой ідэяй тэхналёгіі актыўнай ацэнкі зьяўляецца зваротная сувязь паміж усімі суб’ектамі адукацыйнага працэсу: настаўнікам, вучнямі, бацькамі. Сродкамі зваротнай сувязі й актыўнай ацэнкі зьяўляюцца:

• дыягнастычнае вызначэньне настаўнікам мэты вучэбнага занятку і самавызначэньне кожнага вучня на свой асабісты вынік пазнавальнай дзейнасьці на ўроку,
• крытэры ацэнкі, якія ўяўляюць сабой дамову паміж настаўнікам і вучнямі, служаць арыентырам для іх дзейнасьці, зьяўляюцца сродкам для самаацэнкі, узаемнай ацэнкі і ацэнкі з боку настаўніка;
• разьмежаваньне актыўнай ацэнкі без выстаўленьня балаў і падсумоўчай ацэнкі ў балах;
• асаблівая тэхніка пастаноўкі пытаньняў настаўнікам;
• вусныя і пісьмовыя камэнтары настаўніка да выкананых вучнямі працаў;
• рэфлексія як мэханізм для пэрманэнтнага аналізу і карэкцыі дзейнасьці і яе вынікаў;
• далучэньне бацькоў да кантрольна-ацэначнай дзейнасьці.