Валійская мова

Валі́йская мова, таксама ўэ́йлская або кі́мрская мова — у вадрозьненьне ад валійскай ангельскай (дыялектнага варыянту ангельскае мовы ў Валіі), належыць да брыцкае ґрупы кельцкіх моваў, распаўсюджаная ў заходняй частцы Брытаніі — Валіі (па-валійску: Cymru), а таксама ў Чубуце — калёніі валійцаў-эміґрантаў у рэґіёне Патаґоніі ў Арґентыне^[4].

Валійская
Cymraeg
Ужываецца ў	Вялікабрытанія[1] Аргентына[2]
Рэгіён	Заходняя Эўропа
Колькасьць карыстальнікаў	724 000 чал.
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская Кельцкія Брыцкія Валійская
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	Валіі
Рэгулюецца	Камісіяй па валійскай мове
Статус:	2 Правінцыйны[d][3]
Пісьмо	лацінскае пісьмо[d]
Коды мовы
ISO 639-1	cy
ISO 639-2(Б)	cym
ISO 639-2(Т)	cym
ISO 639-3	cym

Статус

Паводле зьвестак перапісу 2001 году, 611 000 чалавек, ці 20,5 % насельніцтва Валіі, валодаюць валійскай (у параўнаньні з 18,5 % ў 1991-м)^[5]; тымчасова перапіс сьведчыць, што 25 % жыхароў Валіі нарадзіліся па-за ягонымі межамі. Колькасьць носьбітаў у іншых частках Вялікабрытаніі дакладна не вядомая, але параўнальна вялікая ў асноўных местах і ўздоўж мяжы Ангельшчыны з Валіем. Паводле ацэнак тэлеканалу S4C, у 1993 годзе ў Ангельшчыне жыло каля 133 000 чалавек, што разумеюць валійскую; больш як траціна зь іх былі засяроджаныя ў раёне Вялікага Лёндану^[6]. Апроч таго, носьбіты мовы жывуць у Канадзе (3160 паводле зьвестак Ethnologue^[7]) і ЗША (2655^[8]).

Адсотак носьбітаў валійскае мовы ў розных графствах Ўэйлзу

Сярод носьбітаў валійскае мала тых, хто не валодае ангельскай (апроч валійцаў даліны Чубут, для якіх другою мовай гэта гішпанская)^[9]. Але вельмі многія лічаць за лепшае карыстацца валійскаю, а не ангельскай мовай. Выбар мовы прамоўцам можа зьмяняцца ў залежнасьці ад аб’ектнае вобласьці (зьява, вядомая ў лінґвістыцы як «код-сўітчынг», альбо пераключэньне кадоў), адбываецца й зьмешваньне кадоў — дамешак ангельскіх словаў да жывое мовы.

Нягледзячы на тое, што валійская ёсьць мовай меншасьці й адчувае ціск з боку ангельскай мовы, у другой палове XX стагодзьдзя ўзрастала яе падтрымка адначасова з уздымам нацыяналістычных палітычных арґанізацыяў, такіх як партыя Валіі (Plaid Cymru) і Таварыства валійскае мовы (Cymdeithas yr Iaith Gymraeg).

Як першая мова валійская пераважна распаўсюджаная на збольшага сельскіх поўначы й захадзе, але людзей, якія добра размаўляюць па-валійску, можна сустрэць па ўсёй Валіі. Аднак у вялікіх местах на поўдні (Кардыф, Ньюпарт) валійская мова амаль што не выкарыстоўваецца ^[10][11].

Валійская мова жывая, яна ёсьць у штодзённым ужытку многіх тысячаў людзей. Валійскі моўны акт (1993)^[12] і Валійскі ўрадавы акт (1998)^[13] прадугледжваюць роўнасьць валійскае й ангельскае моваў. Грамадзкія органы павінныя разрабіць і рэалізаваць Праґраму валійскае мовы. Таму мясцовыя рады й Нацыянальная асамблея Валіі ўжываюць валійскую мову як афіцыйную, выдаюць афіцыйныя друкаваныя матэрыялы й паведамленьні з валійскімі вэрсіямі (інфармацыя мясцовае рады, бібліятэчныя лісты, лісты з школы бацькам), а ўсе дарожныя ўказальнікі ў Валіі павінныя быць на валійскай і ангельскай мовах, улічваючы й валійскія варыянты геаграфічных назваў. Гэта значыць, што нават дзеці тых, хто прыехаў у Валію, на працягу часу набываюць пэўныя веды ў валійскай мове.

Урад Вялікабрытаніі ратыфікаваў Эўрапейскую хартыю рэгіянальных моваў альбо моваў меншасьцяў у дачыненьні да валійскае мовы ^[14].

Валійская мова набыла вялікую глядацкую аўдыторыю пасьля стварэньня ў лістападзе 1982 году тэлевізыйнага каналу S4C (Sianel Pedwar Cymru, «4-ы канал, Ўэйлз»), што трансьлюе ў прайм-тайм толькі на валійскай^[15][16].

Згодна з Законам аб грамадзянстве Вялікабрытаніі 1981 году, валоданьне валійскай, нароўні з валоданьнем ангельскай ці шатляндзкай, ёсьць дастатковаю ўмовай выкананьня крытэру веданьня мовы для натуралізацыі^[17].