Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР

Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве й архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР, скар. Дзяржбуд БССР — саюзна-рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіраваньня, які існаваў у Беларускай ССР у 1957—1991 гадах. У верасьні 1991 году пераўтвораны ў Дзяржаўны камітэт Рэспублікі Беларусь па архітэктуры й будаўніцтве.

Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР
Наступнік	Дзяржкамітэт Рэспублікі Беларусь па архітэктуры і будаўніцтве[d]
Дата ўтварэньня	28 верасьня 1955
Дата спыненьня існаваньня	верасень 1991
Управа	Савет міністраў БССР і Дзяржбуд СССР[d]

Гісторыя

Дзяржбуд БССР быў створаны 28 верасьня 1955 году Ўказам Прэзыдыюма Вярхоўнага Савету БССР. Ён утвораны на базе Упраўленьня па справах архітэктуры пры Савеце Міністраў БССР і аддзела разгляду праектаў і каштарысаў Дзяржаўнай плянавай камісіі БССР^[1].

У 1957 годзе камітэт быў скасаваны, а яго функцыі перададзены Галоўнаму ўпраўленьню па справах архітэктуры й будаўніцтва пры Савеце Міністраў БССР. Аднак ужо ў 1959 годзе яго аднавілі як рэспубліканскі цэнтральны орган дзяржаўнага кіраваньня. У 1963 годзе ён быў пераўтвораны ў саюзна-рэспубліканскі орган і атрымаў назву Дзяржаўны камітэт Савету Міністраў БССР па справах будаўніцтва (Дзяржбуд БССР). У 1968 годзе было зацьверджана новае Палажэньне аб дзейнасьці камітэта, якое дзейнічала да 1985 году^[1].

Дзяржбуд БССР быў падпарадкаваны Савету Міністраў БССР і Дзяржаўнаму камітэту Савету Міністраў СССР па справах будаўніцтва^[1].

Статутная дзейнасьць

Задачы

Асноўнай задачай Дзяржбуду БССР было распрацоўка й рэалізацыя дзяржаўнай палітыкі ў галіне будаўніцтва і архітэктуры. Камітэт каардынаваў будаўнічую дзейнасьць, забясьпечваў распрацоўку тыпавых праектаў і стандартаў, кантраляваў іх выкананьне й садзейнічаў навукова-тэхнічнаму прагрэсу ў сфэры праектаваньня й будаўніцтва^[1].

Дзяржбуд БССР таксама ажыцьцяўляў дзяржаўную экспэртызу будаўнічых праектаў і каштарысаў, удзельнічаў у распрацоўцы стратэгій індустрыялізацыі і мэханізацыі будаўнічай вытворчасьці. Асаблівая ўвага надавалася павышэньню якасьці работ, скарачэньню тэрмінаў будаўніцтва й зьніжэньню яго сабекошту^[1].

Функцыі

Камітэт распрацоўваў і зацьвярджаў тыпавыя й экспэрымэнтальныя праекты жылых, прамысловых і сельскагаспадарчых будынкаў, арганізоўваў іх укараненьне, а таксама кантраляваў якасьць праектных і будаўнічых працаў^[1].

Дзяржбуд БССР удзельнічаў у распрацоўцы дзяржаўных стандартаў у галіне будаўніцтва, вызначаў цэны на жыльлёва-грамадзянскія й прамысловыя абʼекты, кантраляваў выкананьне тэхнічных умоў. Акрамя гэтага, ён праводзіў экспэртызу праектаў і распрацаваў пляны забудовы гарадоў і пасёлкаў^[1].

Правы

Згодна з Палажэньнем, Дзяржбуд БССР меў права праводзіць праверкі ў міністэрствах, ведамствах, падведамасных арґанізацыях, навукова-дасьледчых установах, праектных і будаўнічых кампаніях. Камітэт кантраляваў тэхнічны ўзровень праектаваньня й будаўніцтва, забясьпечваў укараненьне перадавых тэхналогій, а таксама меў паўнамоцтвы выдаваць абавязковыя пастановы й інструкцыі^[1].

Структура

Дзяржаўны камітэт СМ БССР па справах архітэктуры й будаўніцтва ўзначальваўся старшынёй, прызначаным Вярхоўным Саветам БССР. Намесьнікаў старшыні й членаў калеґіі зацьвярджаў Савет Міністраў БССР. Старшыня камітэта нёс пэрсанальную адказнасьць за яго дзейнасьць, выдаваў загады й інструкцыі ў межах сваёй кампэтэнцыі^[1].

Пры Дзяржбудзе БССР дзейнічаў навукова-тэхнічны савет, які аналізаваў і распрацоўваў асноўныя напрамкі разьвіцьця навукі й тэхнікі ў будаўніцтве, горадабудаўніцтве й праектаваньні. Ён таксама праводзіў экспэртызу навукова-тэхнічных распрацовак і выпрацоўваў рэкамэндацыі. Яго склад і структура зьмяняліся, але савет функцыянаваў на працягу ўсяго пэрыяду існаваньня камітэта^[1].

Выкананьне функцый Дзяржбуду БССР ажыцьцяўлялася празь яго цэнтральны апарат, структура якога неаднаразова зьмянялася^[1].

На 1965 год ён уключаў кіраўніцтва, тэхнічны савет, шэраг аддзелаў (у тым ліку праектных, будаўнічых, эканамічных і экспэртызы), а таксама Галоўную інспэкцыю дзяржаўнага архітэктурнага кантролю. У 1965 годзе было прынята новае штатнае раскладаньне: створаны аддзел эканомікі будаўніцтва, скасаваны тэхнічны савет, а Ўпраўленьне справамі пераўтворана ў адміністрацыйна-гаспадарчы аддзел^[1].

Пастановай 1968 году зацьверджана новая структура, якая ўключала Дзяржаўную будаўнічую інспэкцыю й асобныя аддзелы па жыльлёва-грамадзянскім, сельскім і прамысловым будаўніцтве, эканоміцы, экспэртызе праектаў, мэханізацыі й новай тэхніцы. У 1974 годзе створана Ўпраўленьне праектных арґанізацый, а ў 1975-м ліквідаваны аддзел па спэцыялізаваным будаўніцтве, яго функцыі перададзены новаму аддзелу плянаваньня й забудовы прамысловых вузлоў^[1].

У 1977 годзе ўведзены аддзел стандартаў і тэхнічных умоў. У 1979 годзе аддзел навукова-дасьледчых работ і новай тэхнікі быў рэарганізаваны ў асобнае кіраваньне. У 1985 годзе прынята новае Палажэньне, якое ўдакладняла задачы й паўнамоцтвы Дзяржбуду, уключаючы кантроль якасьці будаўнічых работ і магчымасьць прыпыненьня будаўніцтва пры парушэньнях^[1].

У 1987 годзе Ўпраўленьне дзяржаўнай экспэртызы было заменена на Галоўэкспэртызу пры Дзяржбудзе БССР. У 1988 годзе створана Галоўнае ўпраўленьне архітэктуры й местабудаўніцтва, што адлюстроўвала рост яго значэньня ў плянаваньні разьвіцьця местаў і населеных пунктаў^[1].

У 1988 годзе для павышэньня ролі Дзяржбуду ў рэформе гаспадарчага мэханізму была ўведзена новая структура цэнтральнага апарату, якая ўключала кіраўніцтва, Галоўнае ўпраўленьне архітэктуры й местабудаўніцтва, Навукова-тэхнічнае ўпраўленьне, Упраўленьне будаўнічай індустрыі, Упраўленьне плянаваньня й цэнаўтварэньня, Дзяржаўную будаўнічую інспэкцыю й Упраўленьне справамі. У кастрычніку 1988 году Ўпраўленьне плянаваньня й цэнаўтварэньня было скасавана, а яго функцыі перададзены іншым аддзелам^[1].

У студзені 1989 году зацьверджана новае Палажэньне, згодна зь якім Дзяржбуд БССР заставаўся саюзна-рэспубліканскім органам, падпарадкаваным Савету Міністраў БССР і Дзяржбуду СССР. Ён адказваў за тэхнічную палітыку ў будаўніцтве, разьвіцьцё архітэктуры й горадабудаўніцтва, а таксама навукова-тэхнічны прагрэс у гэтых галінах^[1].

У сьнежні 1989 году Ўпраўленьне будаўнічай індустрыі пераўтворана ў Галоўнае ўпраўленьне будаўнічай індустрыі. У 1990 годзе створаны аддзел па ліквідацыі наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС і забудове сельскіх населеных пунктаў^[1].

У лютым 1991 году Дзяржбуд БССР быў пераўтвораны ў Дзяржаўны камітэт БССР па архітэктуры й будаўніцтве, пры гэтым яго функцыі й падпарадкаваньне не зьмяніліся. Пасьля рэарганізацыі цэнтральны апарат уключаў кіраўніцтва, Галоўнае ўпраўленьне архітэктуры й горадабудаўніцтва, Навукова-тэхнічнае кіраваньне, Упраўленьне будаўнічай індустрыі, Дзяржаўную будаўнічую інспэкцыю, а таксама аддзелы эканомікі, цэнаўтварэньня, мэханізацыі й фінансаў. Гэтая структура захоўвалася да верасьня 1991 году^[1].

Старшыні Дзяржбуда БССР

• 1955—1979 — Уладзімір Адамавіч Кароль
• 1979—1986 — Уладзімір Гаўрылавіч Еўтух
• 1986—1991 — Юрый Аляксандравіч Пуплікаў

Падведамасная сетка

Падведамасная сетка Дзяржбуду БССР складалася з кіруючых органаў, навукова-дасьледчых, праектных і будаўнічых арґанізацый. Паводле пастановы Савету Міністраў БССР ад 3 ліпеня 1965 г., у сыстэму ўваходзілі ўпраўленьні па будаўніцтве й архітэктуры аблвыканкамаў і Менскага гарвыканкама^[1].

Камітэту непасрэдна падпарадкоўваліся Беларускі дзяржаўны праектны інстытут «Белдзяржпраект» (1933), Беларускі дзяржаўны інстытут праектаваньня сельскагаспадарчага будаўніцтва «Белдзіпрасельбуд» (1945, раней — «Белсельпраект»), Беларускі дзяржаўны інстытут прамысловага праектаваньня «Белпрампраект» (1949), Беларускі дзяржаўны інстытут інжынэрных вышуканьняў (БелДІІВ, 1964) і Інстытут будаўніцтва й архітэктуры (ІБІА, 1957)^[1].

У 1971 годзе «Белгіпрасельбуд» пераўтвораны ў Беларускі навукова-дасьледчы й праектны інстытут па будаўніцтве на сяле («БелНДІдзіпрасельбуд»). У 1972 годзе пры ІБІА створана Канструктарска-тэхналягічнае бюро з вопытнай вытворчасьцю (КТБ з ВП). У 1976 годзе Менскі філіял ЦНДІП местабудаўніцтва пераўтвораны ў Беларускі НДІ местабудаўніцтва («БелНДІПГорадабудаўніцтва»). У тым жа годзе ў Менску адкрыта пастаянная будаўнічая выстава Дзяржбуду БССР^[1].

У 1979 годзе быў створаны Беларускі навукова-дасьледчы й праектна-тэхналягічны інстытут арганізацыі й кіраваньня будаўніцтвам («БелНДІАКБ»). У 1985 годзе на яго базе разам з ІБІА і КТБ з ВП утвораны Навукова-тэхнічны цэнтар (НТЦ). У 1987 годзе «БелНДІАКБ» і ІБІА ліквідаваны, а на іх аснове створаны Беларускі НДІ па будаўніцтве («БелНДІБ») і Праектна-канструктарска-тэхналягічнае бюро (ПКТБ). Гэтыя ўстановы разам з экспэрымэнтальна-вопытным прадпрыемствам (ЭВП) і праектна-канструктарскім бюро («Будаўтааматызацыя») ўвайшлі ў склад навукова-праектна-тэхнічнага абʼяднаньня (НПТА «Белбуднавука»)^[1].

З 1987 году дзейнічала Галоўэкспэртыза пры Дзяржбудзе БССР. У 1988 годзе рэарганізаваны службы архітэктуры й будаўніцтва выканкамаў: у абласных Саветах, Менскім і Гомельскім гарсаветах створаны галоўныя ўпраўленьні архітэктуры й горадабудаўніцтва, у гарадах-цэнтрах — адпаведныя ўпраўленьні, у іншых гарадах — аддзелы архітэктуры й горадабудаўніцтва^[1].

У 1990 годзе на базе «Белдзяржпраекта» і Будаўнічай выставы Дзяржбуду БССР утвораны арэндныя прадпрыемствы (АП) «Белпраект» і «Белінтэрбудпрагрэс». У 1991 годзе структурныя падразьдзяленьні «Белбуднавукі» (ПКТБ, ЭВП, БелНДІБ) атрымалі статус юрыдычных асоб зь непасрэдным падпарадкаваньнем Дзяржбуду БССР. У тым жа годзе БелДІІВ перайменаваны ў Беларускі інстытут інжынэрных вышуканьняў «Геасэрвіс»^[1].

Падведамасная сетка Дзяржбуду БССР на верасень 1991 году ўключала наступныя арганізацыі й установы: АП «Белпраект», Галоўэкспэртызу, БелНДІгорадабудаўніцтва, ЭВП, ПКТБ, БелНДІдзіпрасельбуд, інстытут «Белпрампраект», інстытут «Геасэрвіс», БелНДІБ, АП «Белінтэрбудпрагрэс», ПКБ «Будаўтааматызацыя» і адпаведныя службы выканкамаў мясцовых Саветаў^[1].