Жалезны крыж

From Wikipedia, the free encyclopedia

Жалезны крыж
Remove ads

Жале́зны крыж (па-нямецку: Eisernes Kreuz) прускі і нямецкі вайсковы ордэн. Заснаваны Фрыдрыхам Вільгельмам III 10 сакавіка 1813 за баявыя заслугі ў вайне за вызваленьне Нямеччыны ад Напалеона. Аўтарства эскіза прыпісваюць Карлу Фрыдрыху Шынкелю.

Хуткія факты I ступені, II ступені ...
Thumb
Стылізаваны выгляд Жалезнага крыжа

Ордэнам узнагароджваліся ўсе катэгорыі вайскоўцаў незалежна ад рангу або саслоўя. Узнагароджаньне ордэнам адбывалася пасьлядоўна ад ніжэйшай ступені да вышэйшай. Ордэн аднаўляўся з кожнай новай вайной.

Жалезны Крыж стаў першай эўрапейскай узнагародай, якая надавалася выключна за подзьвіг — нягледзячы на званьне, або сацыяльны статус. Ордэн карыстаўся павагай і папулярнасьцю ў народзе і арміі.

Remove ads

Віды Жалезных крыжоў

Існавала некалькі вэрсій — 1813, 1870, 1913 — 1914, 1939 гадоў. Год пазначаўся долу крыжа.

Да 1918 году было чатыры ступені ордэну:

  • Жалезны Крыж II-й клясы на чорна-белай стужцы (па-нямецку: Eisernes Kreuz 2. Klasse);
  • I-й клясы — нагрудны (па-нямецку: Eisernes Kreuz 1. Klasse);
  • Вялікі Крыж жалезнага крыжа (для генэралітэту) (па-нямецку: Großkreuz des Eisernen Kreuzes);
  • Зорка вялікага Крыжа жалезнага крыжа (па-нямецку: Stern zum Großkreuz).
Больш інфармацыі Жалезны Крыж 2-й клясы ...
Больш інфармацыі Жалезны Крыж 1-й клясы ...
Больш інфармацыі Вялікі Крыж жалезнага крыжа ...
Больш інфармацыі Рыцарскі Крыж жалезнага крыжа ...

Выпуск 1813

Выпуск 1870-71

Падчас Франка-прускай вайны ордэн быў адноўлены 19 ліпеня 1870 году прускім каралём Вільгельмам I.

Выпуск 1914-1918

Напачатку Першай сусьветнай вайны нямецкі імпэратар Вільгельм II ізноў аднавіў 5 жніўня 1914 году ордэн. Падчас вайны ўзнагароду надавалі масава, што некалькі зьнізіла яго прэстыж. Усяго за вайну было нададзена каля 5 млн Жалезных крыжоў 2-й клясы і 218 тыс. — 1-я клясы.

Выпуск 1939-1945

Thumb
Хана Райч. Красавік 1941 году

Напачатку Другой сусьветнай вайны Адольф Гітлер у апошні раз аднавіў ордэн. Жалезны крыж стаў таўсьцейшым, атрымаў надпіс «1939» на дольным прамяні франтальнага боку (на адваротным баку застаўся надпіс «1813») і свастыку па цэнтру. Быў ўведзены рыцарская ступень жалезнага крыжа. Ён насіўся не на традыцыйнай чорна-белай, а на чорна-бела-чырвонай ордэнскай стужцы.

Загадам за № 102 ч.849 ад 10 чэрвеня 1940 году ўводзіліся 5 клясаў ордену:

  • Жалезны крыж 2-й клясы (па-нямецку: Eisernes Kreuz 2. Klasse)
  • Жалезны крыж 1-й клясы (па-нямецку: Eisernes Kreuz 1. Klasse)
  • Рыцарскі крыж жалезнага крыжа (па-нямецку: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes)
  • Рыцарскі крыж жалезнага крыжа з дубовымі лістамі (па-нямецку: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub)
  • Вялікі крыж жалезнага крыжа (па-нямецку: Großkreuz des Eisernen Kreuzes)
  • Зорка Вялікага крыжа жалезнага крыжа ці Жалезны крыж з залатымі промнямі (па-нямецку: Stern zum Großkreuz)
Thumb
Рыцарскія жалезныя крыжы Трэцяга райху 1939:
18. з дубовымі лістамі, мячамі і дыямэнтамі
19. з дубовымі лістамі і мячамі
20. з дубовымі лістамі
21. звычайны

Пазьней зьявіліся новыя клясы ордэну:

  • Рыцарскі крыж жалезнага крыжа з дубовымі лістамі і мячамі (па-нямецку: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub und Schwerter)
  • Рыцарскі крыж жалезнага крыжа з дубовымі лістамі, мячамі і дыямэнтамі (па-нямецку: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub, Schwerter und Brillanten)
  • Рыцарскі крыж жалезнага крыжа з залатымі дубовымі лістамі, мячамі і дыямэнтамі (па-нямецку: Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit goldenem Eichenlaub, Schwerter und Brillanten)

Спачатку плянавалася, што будзе ўзнагароджана толькі 12 самых найлепшых вайскоўцамі гэтымі ардэнамі і за рыцарскім сталом будуць сядзець 12 самых найлепшых воінаў. Але ў выніку адзіным ўзнагароджаным такім ордэнам стаў пілёт Люфтвафэ Ганс Ульрых Рудэль.

Для асобаў, якія былі ўзнагароджаныя Жалезным крыжом падчас Першай сусьветнай вайны і ізноў заслужылі такі ордэн была ўведзена спражка паўторнага ўзнагароджаньня (па-нямецку: "Wiederholungsspange" ці па-нямецку: "Spange „1939“"). Спражка з выяваю арла, што сядзеў на свастыцы, аточаная вянком з дубовых лістоў, ніжэй дата — "1939". Спражка для ордэну 2-й клясы мацавалася на стужцы ордэну, прасунутай у другі зьверху прарэз для гузіка, для ордэну 1-й клясы — на левай нагруднай кішэні, непасрэдна над знакам ордэну 1-й клясы. Адрозьніваліся памерамі.

Рыцарскія жалезныя крыжы

Ордэнам найвыйшэйшай ступені — з залатымі дубовымі лістамі, мячамі і дыямэнтамі — быў узнагароджаны толькі адзін чалавек: пілёт Люфтвафэ Ганс Ульрых Рудэль(de), вядомы тым, што яму пашчасьціла патапіць лінкар «Марат» і зьнішчыць некалькі сотняў савецкіх танкаў[1].

Remove ads

Жалезны крыж у Люфтвафэ

Для Люфтвафэ існавала спэцыяльная сыстэма балаў або «пунктаў». Напрыклад, 0,5 пункту давалі за зьнішчэньне аднаматорнага самалёту, 1 пункт — за 1 самалёт-зьнішчальнік, 3 пункты — за чатырохматорны бамбардзіроўшчык і т. д. Начныя перамогі ацэньваліся ўдвая вышэй. Для ўзнагароджаньня Жалезным крыжам 1-й клясы дастаткова было набраць 5 пунктаў[2].

Дэнацыфікацыя

Thumb
Дэнацыфікаваны Жалезны крыж

Пасьля вайны ў сувязі з дэнацыфікацыяй выявы свастыкі, яе публічны паказ стаў супрацьзаконнымі. Гэта тычылася і ўзнагарод з выявай свастыкі. У 1957 нямецкае заканадаўства дазволіла зноў насіць перапрацаваныя ўзнагароды, атрыманыя падчас Другой сусьветнай вайны, але ўсе нацысцкія сымбалі з узнагарод мусілі быць прыбраны. Жалезны Крыж па вэрсіі 1957 году страціў свастыку ў цэнтры авэрсу, а замест яе там зьявіліся тры дубовых лісты з парай жалудоў.

Крыніцы

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads