Мастацкая літаратура

Мастацкая літаратура (мастацкі ад мастацтва + літаратура, таксама прыгожае пісьменства) — адзін з асноўных відаў мастацтва^[1], які выкарыстоўвае ў якасьці адзінага матэрыялу словы і канструкцыі натуральнае мовы. Часам у сэнсе мастацкай літаратуры ўжываюць тэрмін «літаратура»^[2]. Спэцыфіка мастацкай літаратуры выяўляецца ў супастаўленьні, з аднаго боку, зь відамі мастацтва, якія выкарыстоўваюць іншы матэрыял замест славесна-моўнага (музыка, выяўленчае мастацтва) альбо ў шэрагу зь ім (тэатар, кіно, песьня, візуальная паэзія), зь іншага боку — зь іншымі тыпамі славеснага тэксту: філязофскім, публіцыстычным, навуковым і іншымі. Мастацкая літаратура аб’ядноўвае пісьмовую літаратуру і вусна-паэтычныя творы фальклёру^[3]. Набліжаныя да мастацкай літаратуры такія віды пісьмовых твораў, як мэмуарная, эпісталярная, дакумэнтальная літаратура. Мастацкая літаратура пачала разьвіцьцё ў старажытнасьці — першапачаткова ў выглядзе міталёгіі і фальклёру^[4].

Гэта артыкул пра від мастацтва. Калі вам патрэбны артыкул пра беларускае выдавецтва, глядзіце артыкул Мастацкая літаратура (выдавецтва).

Вокладка зборніка вершаў Янкі Купалы (1913 год)

Структырныя тыпы

У самым агульным сэнсе мастацкая літаратура падзяляецца на тры роды: паэзію (лірыку), драму й прозу (эпас)^[3].

Проза

Асноўны артыкул: Проза

Празаічным лічыцца літаратурны тэкст, у якім асобны, незалежны ад моўнага рытм ня ўмешваецца ў моўны склад і не ўплывае на зьмест. Аднак вядома шмат памежных зьяваў, як то многія празаікі сьвядома даюць сваім творам некаторыя прыкметы вершаваных, як то рытмізаваныя фрагмэты прозы Джэймза Джойса ці зарыфмаваныя фрагмэнты ў рамане Уладзімера Набокава «Дарунак».

Проза шырока выкарыстоўваецца ў бэлетрыстыцы. Гэта мова раманаў, кароткіх гісторыяў і іншых тыпаў твораў. Асобныя прыклады гэтых твораў вядомыя ўжо шмат стагодзьдзяў, аднак у самастойную форму літаратурных твораў яны разьвіліся адносна нядаўна.

Паэзія

Асноўны артыкул: Паэзія

У агульным выпадку, верш зьяўляецца літаратурным творам, які надзелены асаблівай рытмічнай структурай, не вынікае з натуральнага рытму гаворкі. Характар ​​гэтага рытму можа быць розным у залежнасьці ад уласьцівасьцяў самой мовы, гэтак, для моваў, у якіх вялікае значэньне мае адрозьненьне галосных гукаў паводле даўжыні, натуральным было ўзьнікненьне вершаванага рытму, пабудаванага на добраўпарадкаваньных складах па прыкмеце даўгаты/сьцісласьці, а для моваў, у якіх галосныя адрозьніваюцца толькі сілай выдыху, як то пераважная большасьць сучасных эўрапейскіх моваў, натуральна выкарыстаньне такога вершаванага рытму, які парадкуе склады па прыкмеце націску.