Мэтатэза

Мэтатэ́за (па-грэцку: μετάθέσις — «перастаўляньне») — перастаноўка гукаў, радзей складоў у слове на глебе асыміляцыі ці дысыміляцыі. Абумоўленае намаганьнем унікнуць цяжкамоўных або неўласьцівых дадзенай мове гукаспалучэньняў. Адзін зь відаў камбінаторных зьменаў мовы.

Мэтатэза ўяўляе зь сябе хоць і нерэгулярную, але ўсё ж такі досыць пашыраную фанэтычную зьяву, якая найчасьцей сустракаецца ў запазычаных словах. Запазычанае слова страчвае падтрымку з боку аднакаранёвых словаў роднай мовы, што спрычыняе меншую стойкасьць слова, перанесенага да чужога моўнага асяродзьдзя.

Прыклады мэтатэзы

Найчасьцей мэтатэза сустракаецца ў запазычаных словах (ням. Malbrett > > бел. мальбэрт).

Беларуская мова

Мэтатэзы з заменай гукаў [р] і [л]

• Талерка — тарэлка
• Рудлёўка (жалезная рыдлёўка) — людроўка
• Калаўрот — караўлот
• Клямра (спражка) — крамля

Мэтатэзы з заменай плаўнага й іншага санорнага

• Каноплі — калопні
• Аер — арэй

Мэтатэзы з заменай плаўнага і шумнага

• Дзяруга — з радзюга
• Суворы — з суровы

Мэтатэзы з няплаўнага санорнага і шумнага

Мэтатэзы з заменай шумных

Украінская мова

• Бондар — з боднар («той, хто робіць бодні»)
• Ведмідь — з медвідь («той, хто есьць мёд»)
• Крилос, крилас — з клирос (грэц. κλήρος)
• Намисто — з монисто

Маскальская мова

• Ладонь — з царк.-сл. длань
• Мрамор — з лац. marmor
• Сыворотка — з сыроватка
• Тарелка — з лац. taliare

Глядзіце таксама

• Мэтатэза плаўных у славянскіх мовах