Музэй валуноў (Менск)

Музэ́й валуно́ў — парк-музэй камянёў ва Ўруччы. Створаны ў 1985 годзе. Падобны музэй меншых памераў ёсьць толькі на тэрыторыі Летувы.

Музэй валуноў

Валунамі выкладзена мапа Беларусі. На ёй наваламі камянёў паказаныя населеныя пункты, а таксама рэчкі, азёры, узгор’і. У музэі сабраны камяні з усёй краіны (болей за 2134).

Тут знаходзяцца знакамітыя «Барысавы камяні», на якіх высечаныя шасьціканцовыя крыжы і надпісы. «Крыж Стэфана Баторыя», ля якога, па паданьні, абедаў кароль Вялікага Княства Літоўскага ў час паходу на ўсход. Сюды таксама быў прывезены валун з назвай «Дзед», які да канца XIX стагодзьдзя знаходзіўся ў цэнтры Менску на старажытным капішчы.

Перадумовы

Пагроза зьнікненьня вялікай колькасьці валуноў і ледавіковага каменьня й актыўнае выкарыстаньне ў будоўлі дарог і ў іншых мэтах паўсталі перадумовамі для пошуку выйсьця з гэнага становішча. Да таго ж ва ў шматлікіх краінах адметныя з пункту гледжаньня культуры, традыцыі й навукі валуны ўзяты пад ахову дзяржавы. У 60-х гадах 20 стагодзьдзя на Беларусі ў параўнаньні зь іншымі краінамі дасягненьні ў ахове былі болей чым сьціплыя (у сьпіс помнікаў прыроды было ўлучана толькі 52 валуны і іх нагрушчваньняў).

З гэнай нагоды акадэмік АН Беларусі Гаўрыла Гарэцкі ў 1974 годзе заклікаў паскорыць вывучэньне ледавіковых валуноў, найбольш значныя зь іх аб’явіць помнікамі прыроды, а ў межах Акадэмгарадку стварыць музэй валуноў пад адкрытым небам.^[1]

Гісторыя зьяўленьня

• 1974 год — пад кіраўніцтвам Г. І. Гарэцкага быў скліканы навуковы савет, які зацьвердзіў праграму мерапрыемстваў па дасьледаваньні й вывучэньні ледавіковых валуноў на Беларусі й распрацаваў плян будаўніцтва музэйнага комплексу.
• 1975 год — Прэзыдыюм АН Беларусі прыняў пастанову аб будаўніцтве каля корпусу інстытуту будынка Геалягічнага музэю — за ім на плошчы 6 га стварыць Экспэрымэнтальную базу ледавіковых валуноў.
• 1976—1982 гады — было прывезена больш за 2000 валуноў, пры гэтым некаторыя важылі па 15—16 т.
• 1985 год — праект Экспэрымэнтальнай базы быў спраўджаны.
• 1989 год — Экспэрымэнтальная база па вывучэньні ледавіковых валуноў была абвешчана дзяржаўным геалягічным помнікам прыроды^[1].

Стваральнікі музэю

Ініцыятыўная група (першыя энтузіясты) па выкананьні дасьледаваньняў валуннага матэрыялу на Беларусі:^[1]

• С. Астапава
• Р. Шэмпель
• К. Мандэр
• Э. Ляўкоў
• Б. Гурскі
• М. Зусь
• І. Л. Гумінскі
• іншыя

Група пошуку, абсьледваньне й дастаўку валуноў з найбольш характэрных раёнаў іх распаўсюджваньня на пляцоўку музэю праводзілі:^[1]

• В. Вінакураў
• Я. П. Рунец
• А. І. Зімянкоў
• іншыя

Распрацоўшчык Экспэрымэнтальнай базы — Інстытут Белдзяржпраект^[1]

• Архітэктар — Р. Краўэр
• Аўтар генпляна — Р. Бараноўскі
• Аўтар кампазыцыяў з валуноў — Л. Саўрава
• Галоўны інжынэр праекту — Т. Уласава

Склад музэю

Плян музэю валуноў. 1 — жыўляючая (сілкаваная) правінцыя; 2 — форма валуноў; 3 — цэнтральная экспазыцыя; 4 — камень і чалавек; 5 — прысада валуноў; 6 — петраграфічная калекцыя^[2]

Сабраныя з усёй краіны ў музэі валуны і камяні разьмеркаваны па шасьці тэматычных экспазыцыях — якія й утвараюць своеасаблівую Экспэрымэнтальную базу і адначасова музэй пад адкрытым небам.

Склад музэю:^[3]

• Цэнтральная экспазыцыя — рукатворная будова мапы Беларусі, на якой разьмешчаны ледавіковыя валуны пад назвай Валунныя асацыяцыі й кіроўныя валуны канцовых ледавіковых утварэньняў Беларусі.
• Жыўляючая правінцыя
• Петраграфічная калекцыя
• Формы валуноў
• Камень і Чалавек
• Прысада валуноў

Тэрыторыя музэю засеяна шматгадовымі травамі, кустоўем, дрэвамі, абкружана сьцяжынкамі.

Цэнтральная экспазыцыя

Цэнтральная экспазыцыя зьяўляецца мадэль мапы сучаснай Беларусі зь яе асноўнымі элемэнтамі рэльефу — краявымі ледавіковымі ўтварэньнямі. Мапа арыентавана па кірунках сьвету (простастаўны 1:100 і паземны 1:2500).^[3] Самыя высокія пагоркі на мапе сягаюць вышынёй да 3,5 мэтраў, якія разьмешчаны ў цэтральнай частцы і згадваюць Менскае ўзвышша і абсалютную вяршыню — Лысую Гару. Сюды вядуць сьцежкі, каб агледзець увесь музэй. Іншыя насыпаныя пагоркі адлюстроўваюць другія ўзвышшы і грады ледавіковага рэльефу: Гарадзенскае, Ваўкавыскае, Віцебскае, Мазырскае, Загарадзьдзе — на іх разьмешчана больш за 500 валуноў згодна з геаграфічнымі прынцыпамі разьмеркаваньня валуннага матэрыялу.^[3] Уся экспазыцыя складаецца з малых частак (кампазыцыяў):

• Прыбуская раўніна
• Цэнтральна-Бярэзінская раўніна
• Паазерскі край
• Цэнтральнабеларускі край
• Палескі край
• Мазырскае ўзвышша
• Гарадоцкае ўзвышша
• Сьвянцянскае ўзвышша

Выгляд навакольля з найвышэйшага пункту Музэю валуноў

Выгляд навакольля з найвышэйшага пункту Музэю Валуноў

Жыўляючыя правінцыі

Экспазыцыя займае паўночна-заходні кут музэю, дзе ў цэнтры выраўненай пляцоўкі разьмешчана U-падобнай формы паглыбленьне, якое імітуе Балтыскае мора з Батнічным і Фінскім залівамі.

Петраграфічная экспазыцыя

Экспазыцыя разьмешчана ў паўднёва-ўсходнім куту музэю й мае выгляд кола, акрэсьленага сьцежкай. У сваю чаргу кола разьдзелена на 4 кругавыраза: паўночна-заходні, паўночна-ўсходні, паўднёва-заходні й паўднёва-ўсходні.

Форма валуноў

Экспазыцыя прысьвечана існуючай форме валуноў і разьмешчана ва ўсходняй частцы музэю.

Камень і Чалавек

Зона Камень у жыцьці чалавека разьмешчана ў паўднёвай частцы музэю й зьмяшчае розныя ледавіковыя валуны і вырабы зь іх, якія маюць гістарычнае й культурнае значэньне для беларускага народа.

Прысада валуноў

Экспазыцыя ўяўляе сабой ланцуг найбольш буйных ледавіковых глыбаў, выкладзеных усьцяж сьцежкі, якая злучае мікрараён Уручча-1 і Акадэмгарадок. Тут месьцяцца валуны, прывезеныя з усіх куткоў краіны.